Διαβάσαμε | Κόκκινος Άρης: Ένα μεγαλειώδες έργο ε.φ. από τον Kim Stanley Robinson

Διαβάσαμε | Κόκκινος Άρης: Ένα μεγαλειώδες έργο ε.φ. από τον Kim Stanley Robinson

Άρης. Ο κόκκινος πλανήτης.

Αφού είναι ο πλησιέστερος πλανήτης του ηλιακού συστήματος στη Γη, δεν θα έπρεπε να υπάρχει ζωή πάνω του; Ονειρευόμασταν τους κατασκευαστές των καναλιών τα οποία βλέπαμε με το τηλεσκόπιο, τις γκρεμισμένες πόλεις, τους χαμένους αρειανούς πολιτισμούς, τις πιθανότητες επαφής με εξωγήινους. Ύστερα πήγαν εκεί οι αποστολές Βίκινγκ και Μάρινερ, και δεν έστειλαν πίσω τίποτα. Ο Άρης ήταν ένας έρημος πλανήτης: δίχως ζωή, στέρφος, ακατοίκητος.

Το 2019, ο πρώτος άνθρωπος πάτησε την επιφάνεια του Άρη· ο Τζον Μπουν,
Αμερικανός ήρωας.

Το 2027, εκατό από τους πιο λαμπρούς επιστήμονες και ερευνητές της Γης έκαναν την πρώτη μαζική προσεδάφιση. Αποστολή τους; Να δημιουργήσουν έναν καινούριο κόσμο, να γαιοποιήσουν έναν πλανήτη με αραιή ατμόσφαιρα, δίχως μαγνητόσφαιρα, με εξαιρετικά ψυχρές κλιματικές
συνθήκες, μεταμορφώνοντάς τον σε μια Εδέμ γεμάτη ανθρώπους, φυτά και ζώα.

 


 

Στο σημερινό άρθρο δεν θα μιλήσουμε για ένα απλό βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Στο σημερινό άρθρο θα μιλήσουμε για ένα ενδεχομένως πιθανό μέλλον της ανθρωπότητας, όπως πολλοί συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας το οραματίστηκαν στην πορεία των χρόνων και όπως ο Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον, ειδικότερα, μας παρουσίασε το 1992 μέσα από το πρώτο βιβλίο Κόκκινος Άρης (Red Mars) της σειράς Άρης ( Mars trilogy).

Πριν ξεκινήσω να γράφω τις σκέψεις μου για τον Κόκκινο Άρη, θα ήθελα να παραθέσω το σχόλιο του Άρθουρ Κλαρκ που βρίσκεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Συγκλονιστικό βιβλίο – το καλύτερο μυθιστόρημα για τον αποικισμό του Άρη που γράφτηκε ποτέ!

Αν με ρωτάτε για το αν έχει δίκιο ο Άρθουρ Κλαρκ, νομίζω ότι ξέρετε ήδη την απάντηση. Όχι επειδή το έγραψε ο Άρθουρ Κλαρκ και πρέπει de facto να το υιοθετήσουμε και να ταυτιστούμε ψυχαναγκαστικά μαζί του. Όχι, σε καμία περίπτωση. Νιώθω ότι το πρώτο βιβλίο της σειράς, αλλά και μια διαίσθηση που έχω για την τριλογία στο σύνολο της, εξυπηρετούν επακριβώς τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν από τον Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον, μέσα από ένα επιβλητικό και μεγαλεπήβολο έργο σκληρής επιστημονικής φαντασίας με όλα τα χαρακτηριστικά και το ύφος που τα χαρακτηρίζουν.

Το 2020 ο πρώτος άνθρωπος πάτησε το πόδι του στην επιφάνεια του Άρη. Το 2026 είναι η χρονιά που η αποστολή της ομάδας των πρώτων εκατό επιστημόνων και ερευνητών θα ξεκινήσει από την Γη, ώστε να προσεδαφιστούν στην επιφάνεια του Άρη το 2027. Οι πρώτοι άνθρωποι στους οποίους θα στηριχτεί το μεγαλόπνοο σχέδιο του αποικισμού του πλανήτη Άρη είναι ήδη εκεί και μπροστά στα μάτια του αναγνώστη θα ξεδιπλωθεί, μέσα από τους δύο τόμους του Κόκκινου Άρη, ένα σκληρό παιχνίδι εξουσίας και πολιτικής και επιστήμης.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι μια τέτοια κίνηση δεν θα μπορούσε να μην είναι ένα σκληρό παιχνίδι πολιτικών επιρροών, προστριβών, αντιπαραθέσεων, συνεργασιών, διπλωματίας, προσωπικών επιδιώξεων και πεποιθήσεων μα πάνω απ’ όλα άσκησης και επιβολής της εξουσίας. Ότι θα συνέβαινε εκεί επάνω, στον ψυχρό και αφιλόξενο κόκκινο πλανήτη, θα ήταν το αποτέλεσμα των αποφάσεων που θα πρόκυπτε από τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ζυμώσεις εδώ κάτω στην Γη. Είναι απόλυτα λογικό ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα πρέπει να επιφέρει και τα σχετικά οφέλη, μέσα από την έρευνα και την ανάπτυξη, που τα φωτεινά γήινα μυαλά της επιστήμης αποφάσισαν να πράξουν πάνω στον Άρη.

Έχουμε λοιπόν ένα βιβλίο το οποίο είναι βαθύτατα πολιτικό. Μια κούρσα γεγονότων, αποφάσεων και αντιλήψεων που κινείται ανάμεσα στο δίπολο Γη – Άρης. Από την μία, υπάρχουν οι κατευθύνσεις και οι εντολές από έρχονται από την Γη και που προκύπτουν από τα κράτη και κυρίως από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις που ασκούν την εξουσία.

Ο αποικισμός αρχικά και η γαιομορφοποίηση του αφιλόξενου πλανήτη μετέπειτα είναι ένα στοίχημα και οι όποιες αποφάσεις και κατευθύνσεις είναι φυσικό και επόμενο να κρύβουν από πίσω ευκαιρίες για τα μεγάλα κεφάλια κάτω στην Γη! Κακά τα ψέματα, κανείς ποτέ δεν χρηματοδότησε την επιστήμη και την έρευνα ώστε να μην αποκομίσει, έστω και βραχυπρόθεσμα, τα κέρδη και τα οφέλη από αυτή, που τόσο στοργικά και με αίσθημα... ευθύνης προς την ανθρωπότητα θα τα διέθετε προς αυτή.

Όμως, από την άλλη, κάθε πολιτική κίνηση και κάθε απόφαση περνάει μέσα από τους ανθρώπους. Σε αυτό το σημείο καλούμαστε όλοι να σκεφτούμε, σε μια παράλληλη και συγκριτική κατάσταση με την πραγματικότητα, τι θα συνέβαινε όταν οι άνθρωποι πρόβαλλαν τις πεποιθήσεις τους και το προσωπικό τους όραμα, τις προσωπικές τους καταβολές πάνω στο εγχείρημα αυτό για το οποίο επιλέχτηκαν να φέρουν εις πέρας;

Μέσα σε μια τέτοια πολυεθνική αποστολή, όπως εύλογα θα μπορούσε να αναλογιστεί κάποιος, είναι απόλυτα φυσικό να υπάρχουν και οι προσωπικές “φωνές”. Θα δούμε ότι οι κυρίαρχες μορφές ανάμεσα στην επιστημονική κοινότητα που αποίκισε τον Άρη προέρχονται κατά κύριο λόγο από τις δύο μεγάλες υπερδυνάμεις, αυτές των ΗΠΑ και της Ρωσίας, με τις υπόλοιπες χώρες να ακολουθούν και αυτές σε μικρότερο βαθμό συμμετοχής. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κράμα πολιτικών κινήσεων και έντονων προσωπικοτήτων αυτό που ο Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον προσπαθεί να παρουσιάσει στο βιβλίο του. Μέσα στις σελίδες του θα διαβάσετε για ισχυρές αντιπαραθέσεις και για στρατηγικές κινήσεις, με την πένα του συγγραφέα να σκιαγραφεί πολύ επιτυχημένα την ψυχοσύνθεση και τα πιστεύω του κάθε πρωταγωνιστή που σχηματίζονται μέσα από ιδεολογικές, επιστημονικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις είτε από αυτό που επιτάσσει το εθνικό συμφέρον και το καθήκον τους προς την αποστολή.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι, προσπαθώντας με νύχια και με δόντια μέχρι στιγμής να μην προβώ σε αποκαλύψεις, οι άνθρωποι είναι αυτοί που καθορίζουν την τύχη και την έκβαση του αποτελέσματος. Οι φιλονικίες, οι αντιδράσεις, οι επιστημονικές φατρίες που σχηματίζονται αναμεταξύ τους σε όλο το διάστημα που βρίσκονται στον Άρη, οι πιέσεις που δέχονται από μια Γη που έχει να ανταπεξέλθει στα δικά της προβλήματα, οι αποσχίσεις που προκύπτουν από το κυρίως επιστημονικό σώμα της αποστολής αλλά και τα θρησκευτικά / ιδεολογικά πιστεύω των μελών της αποστολής, είναι μερικά από αυτά τα στοιχεία που θα δημιουργήσουν αυτή την πολύπλοκη και εύθραυστη ισορροπία, στην οποία οι χαρακτήρες κινούνται ανάμεσα σε πολλαπλά επίπεδα. Σε μια κατάσταση που ο καθένας προσπαθεί να υπερασπιστεί και να προάγει τις θέσεις της ομάδας του ή τις προσωπικές του φιλοδοξίες και την διατήρηση και ενίσχυση του γοήτρου του.
 


Συνοδευτικός χάρτης (από την αγγλική έκδοση)
 

Πέραν όμως της οικονομικοπολιτικής αλλά και της κοινωνικής προσέγγισης στο βιβλίο, υπάρχει η επιστήμη! Φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπει -ειδικά από ένα βιβλίο σκληρής επιστημονικής φαντασίας- κάνοντας την παρουσία της έντονη σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας των χαρακτήρων και της αποστολής.

Μέσα στο βιβλίο παρουσιάζεται μια ευρεία γκάμα επιστημονικών κλάδων, που οι επιστήμονες προσπαθούν να εφαρμόσουν και να αναπτύξουν με σκοπό να επιτύχουν την διαμόρφωση του πλανήτη Άρη, την γαιομορφοποίηση του, αλλά και την διαμόρφωση των συνθηκών εκείνων που θα τους επιτρέψουν να δημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον για να μπορέσουν να ζήσουν τόσο οι ίδιοι όσο και οι επόμενες γενιές επιστημόνων που θα αποφασίσουν να πάνε στον κόκκινο πλανήτη, οι οποίες θα συμβάλλουν και θα προσθέσουν στην συνέχιση και την επιτυχία του μεγαλεπήβολου αυτού εγχειρήματος.

Δεν έχω κάποιο επιστημονικό υπόβαθρο, που θα με βοηθούσε ενδεχομένως να κατανοήσω ακόμα καλύτερα κάποιες από τις περιγραφές που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μέσα στο βιβλίο του, αλλά δεν μπορώ να πω ότι το βρήκα και τελείως “ξένο” ή ακατανόητο προς εμένα. Σίγουρα, η χρήση επιστημονικών ορολογιών, οι επεξηγήσεις και οι περιγραφές είναι πολύ συχνές και έντονες. Αλλά και πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά;

Βρισκόμαστε στον Άρη και παρακολουθούμε τις προσπάθειες, αρχικά των εκατό πρώτων επιστημόνων που επιλέχθηκαν και στάλθηκαν, στο να δημιουργήσουν την βάση πάνω στην οποία θα πατούσε όλο το εγχείρημα της αποίκησης, της έρευνας και της εκμετάλλευσης του αφιλόξενου πλανήτη. Ενός πλανήτη που πρέπει να δαμαστεί για να προσδώσει τα αποτελέσματα που επιθυμούν, που πρέπει να τροποποιηθεί και να μεταλλαχτεί σε κάτι πιο ωφέλιμο εκτός από το νεκρό κόκκινο τοπίο και την επικίνδυνη τοξική ατμόσφαιρα που διαθέτει, ακόμα και δεκάδες χρόνια μετά, για τους ανθρώπους.

Όλα αυτά απαιτούν μια ακραία χρήση της τεχνολογίας, μέσα από μια τολμηρή, προοδευτική και καινοτόμα επιστημονική έρευνα που δεν θα διστάσει να βάλει σε εφαρμογή τις θεωρίες της. Ο κάθε επιστήμονας καλείται να βάλει και από ένα λιθαράκι σε αυτό το οικοδόμημα, αφήνοντας παρακαταθήκη για τα επόμενα χρόνια και τους επόμενους επιστήμονες που θα ανεβούν και θα ζήσουν εκεί πάνω.

Όπως καταλαβαίνετε, δεν είναι ένα βιβλίο που κινείται σε ένα σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα, αλλά καταλαμβάνει μερικές δεκαετίες εξέλιξεων, γεγονότων, ανατροπών και επιστημονικών αποτελεσμάτων.

Οι πρώτοι εκατό είναι ο αρχικός πυρήνας που έθεσε τον θεμέλιο λίθο, ακόμα και αν είχε να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές της συγκρούσεις και διαφορές. Ακόμα και αν έπρεπε να κινηθεί πολλές φορές εγωιστικά, μέσα από φιλονικίες προσωπικές αντιλήψεις και εντάσεις. Οι επόμενες γενιές επιστημόνων θα έβρισκαν το σκαλί πάνω στο οποίο είχε δημιουργηθεί από αυτούς και με τα κατάλληλα μέσα θα δημιουργούσαν τις συνθήκες για το επόμενο, στο οποίο θα πατήσουν οι γενιές επιστημόνων που θα τους διαδεχθούν.

Είναι η σειρά βιβλίων του Άρη ένα ακριβές και ρεαλιστικό σενάριο για την αποίκηση του πλανήτη; Δεν μπορώ να σας απαντήσω, όπως καταλαβαίνετε. Αυτό που ξέρω -και που απόλαυσα ιδιαίτερα διαβάζοντας τους δύο πρώτους τόμους- είναι ότι ο Κόκκινος Άρης αποτελεί ένα πολύπλοκο μωσαϊκό επιστημονικής προσέγγισης και βαθύτατα κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων, που για μένα, κάνει το συγγραφικό εγχείρημα του Κιμ Στάνλει Ρόμπινσον, άκρως ενδιαφέρον και επιτυχημένο.

Δεν είναι σε καμία περίπτωση, και θα ήθελα να προειδοποιήσω σε αυτό το σημείο, ένα εύκολο ανάγνωσμα! Είναι πολύ δύσκολο και βαρύ βιβλίο. Θα σε κουράσει σε σημεία, διαβάζοντας το, ενδεχομένως από τις πολλές επιστημονικές του περιγραφές και επεξηγήσεις. Όμως είναι τόσο ενδιαφέρον, τόσο ελκυστικό, τόσο καλογραμμένο και μεγαλειώδες στην σύλληψη του, που η επικών διαστάσεων “χαρτογράφηση” με λέξεις, ενός πιθανού μέλλοντος της ανθρωπότητας, είμαι σίγουρος πως θα αποζημιώσει κάθε ενδιαφερόμενο που θα το διαβάσει. Αν προτείνετε αυστηρά για οπαδούς της επιστημονικής φαντασίας; Ίσως, ναι! Για κάποιον που δεν ασχολείται με το συγκεκριμένο είδος, ίσως να του πέσει κάπως “βαρυ” όλο αυτό. Αλλά φυσικά, ποτέ δεν χάνεις να δοκιμάσεις και να δεις που θα σε βγάλει στην πορεία.
 


Εικόνα από το National Geographic
 

Ο Κιμ Στάνλει Ρόμπινσον μας παρουσιάζει το χρονικό μιας “πιθανής” εξόρμησης της ανθρωπότητας προς τα άστρα. Μιας πιθανής ανάγκης για την εξάπλωση μας στον σύμπαν, αλλά παράλληλα και μιας προειδοποίησης για την πορεία της ίδιας της Γης. Διαβάζοντας αυτά που είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας με έκανε να τον φαντάζομαι να βρίσκεται ο ίδιος στο κόκκινο, άγονο, τοξικό περιβάλλον του πλανήτη Άρη, φορώντας ένα βαδιστή που θα του επέτρεπε να κινείται εκτός των εγκαταστάσεων. Να αγναντεύει το ψυχρό τοπίο πάνω από το ηφαιστειακό βουνό του Ολύμπου ή να περιπλανείται στις πεδιάδες της Θαρσίδος, της Ελλάδας και σε κάποιον από τους παγωμένους πόλους του πλανήτη, καταγράφοντας τα γεγονότα, παρατηρώντας τις αποστολές, τους ανθρώπους της. Όλα αυτά μέσα στην αγκαλιά της απεραντοσύνης του Σύμπαντος!

Σε αυτό το σημείο δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε το εξαιρετικό αποτέλεσμα που έγινε στην μετάφραση του κειμένου, στην ελληνική γλώσσα, από τον εμπειρότατο μεταφραστή (και λάτρη της επιστημονικής φαντασίας) κ. Χριστόδουλο Λιθαρή. Η συμβολή του στην απόδοση του κειμένου (πέραν της μετάφρασης) και η προσαρμογή του για τους Έλληνες αναγνώστες είναι ένα από τα στοιχεία εκείνα που καταφέρνουν να κερδίσουν και να κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη στις σελίδες του βιβλίου. Σε ένα τέτοιο βιβλίο, όπως ο Κόκκινος Άρης (και προφανώς όλη η σειρά), το οποίο χαρακτηρίζεται από μια πλειάδα εννοιών, περιγραφών και επιστημονικών ορολογιών, με ένα σύνολο ανθρώπων που λειτουργούν και αλληλοεπιδρούν βάση συνθηκών σε έναν άγονο και αφιλόξενο τόπο που προσπαθούν να δαμάσουν, και χωρίς να έχω γνώση του πρωτότυπου κειμένου, είμαι σίγουρος ότι το αποτέλεσμα είναι κάτι παραπάνω από επιτυχημένο στον τομέα της μετάφρασης, πιάνοντας όλο το κλίμα και αποδίδοντας εύστοχα την ατμόσφαιρα που ο συγγραφέας είχε πλάσει στο μυαλό του.

Είμαι πραγματικά πολύ ενθουσιασμένος με αυτό το βιβλίο. Είχα πάρα πολύ καιρό να ασχοληθώ με λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας και αποφασίζοντας να διαβάσω κάτι πιο “σκληρό” σε σχέση με άλλα βιβλία του είδους, θεωρώ ότι για τα γούστα μου έπεσα διάνα στην επιλογή μου! Φυσικά, όπως είναι λογικό, αμέσως μετά τον Κόκκινο Άρη ακολουθεί το δεύτερο μέρος της σειράς με τίτλο Πράσινος Άρης και ευελπιστώ πως οι εκδόσεις Φανταστικός Κόσμος θα προχωρήσουν γρήγορα και στην έκδοση του τρίτου μέρος με τίτλο Μπλε Άρης (και γιατί όχι και στο τέταρτο βιβλίο της σειράς με τίτλο The Martians που περιλαμβάνει σύντομα διηγήματα από όλο το χρονικό πλαίσιο της τριλογίας).

Για όσους αποφασίσετε να περιπλανηθείτε στην άγονη επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη και να βιώσετε τις προσπάθειες της ανθρωπότητας να δαμάσουν και να τροποποιήσουν την αφιλόξενη και επικίνδυνη ατμόσφαιρά του, αυτό είναι ίσως το καλύτερο “αρειανό” μυθιστόρημα που γράφτηκε ποτέ. Μετά από αυτό, ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος...