“Δεκαπέντε βήματα προς την άβυσσο”, του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη

Δεκαπέντε ιστορίες βγαλμένες από τα σκοτάδια άλλων εποχών, κυρίως από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Προσωπικότητες βυθισμένες στους εφιάλτες τους και περιπλανήσεις μέσα στα ανθρώπινα πάθη και τους φόβους που ενίοτε αναδεικνύουν το φρικαλέο πρόσωπο του τρόμου. Ψυχολογικές περιγραφές και υπαρξιακές αγωνίες, συνθέτουν τις αφηγήσεις του συγγραφέα που αν και περιβάλλονται από το πέπλο του μύθου, δημιουργούν στον αναγνώστη το αίσθημα της ανάδυσης μιας εσωτερικής αλήθειας. Υπάρχουν κυριολεκτικά, σημεία στις ιστορίες που η περιγραφή του αλλόκοτου αποκτά σπάνια αληθοφάνεια. Αν και το θεματικό κέντρο των κειμένων αποτελεί ο παράφρονας ή ο βασανισμένος ήρωας, τα κείμενα έχουν μια αδιόρατη συνεκτικότητα με βασικό πυρήνα τη ζωή και το θάνατο. Η αγωνία, η ευρηματικότητα, οι ανατροπές, οι καθηλωτικές περιγραφές, τα όρια ανάμεσα στην τρέλα και τη λογική, το υπερφυσικό καθώς και οι εξωτερικεύσεις υπαρξιακών ερωτημάτων καθιστούν τις ιστορίες θελκτικές και προβάλουν μοναδικά τα στοιχεία ενός ψυχολογικού θρίλερ η μιας ιστορίας μυστηρίου.

Η συλλογή αυτή διηγημάτων του συγγραφέα Γιώργου Πολ. Παπαδάκη από τις εκδόσεις Μωραΐτης, η οποία με τον ευρηματικό της τίτλο σηματοδοτεί και τον αριθμό των διηγημάτων που φιλοξενούνται εντός της, έχει μια αύρα απόκοσμου. Είναι ιστορίες της Βικτωριανής Εποχής, όπως αναφέρει και ο υπότιτλος, κι αυτό από μόνο του προδιαθέτει τον αναγνώστη για πολλά, τα οποία το βιβλίο στο σύνολό του περιέχει και με το παραπάνω.

Τι υπόσχεται μια συλλογή τέτοιων διηγημάτων; Ανθρώπους γεμάτους περιέργεια, παράτολμους ή αλαζόνες. Στο θέμα της πίστης τα δύο άκρα: θρησκόληπτους και γεμάτους προκαταλήψεις ανθρώπους κι από την άλλη άπιστους ή έστω με άρνηση σε οτιδήποτε παραφυσικό, που εν τέλει η πραγματικότητα έρχεται να τους πείσει. Άγρια θηρία, δαιμονικές οντότητες, ποθητές μυστηριώδεις υπάρξεις που οδηγούν στην καταστροφή, τα πάντα θα βρει ο αναγνώστης στη συλλογή.

Αυτή η ποικιλία με κέρδισε πραγματικά. Μπορεί μάλιστα ο τίτλος ή η εικόνα (κάθε διήγημα ξεκινά με μία δηλωτική ζωγραφιά, οι περισσότερες εκ των οποίων πολύ ωραίες και δηλωτικές του κλίματος) να προδίδει σημεία της πλοκής, αλλά αυτό δεν ενοχλεί ούτε αποπροσανατολίζει. Ούτως ή άλλως, πιστός στο στυλ γραφής της εποχής, ο συγγραφέας δίνει στην αφήγηση των πρωταγωνιστών τους έναν τόνο εξομολογητικό, με την υπόσχεση πως όπου κι αν βρίσκονται στο χρονικό τους παρόν, το παρελθόν τους κρύβει σκοτάδι, κακά συναπαντήματα και μοιραίες αποφάσεις.

Ωραία επιλογή είναι και κάποια λόγια διασήμων προσώπων στην αρχή πολλών ιστοριών. Αν μη τι άλλο, ο σύγχρονος Έλληνας δημιουργός έχει επενδύσει ιδιαίτερα στο να εντρυφήσει στην εποχή και στο ανάλογο κλίμα. Αλλά πάμε να εξετάσουμε το κάθε διήγημα ξεχωριστά.

Προφανώς θα υπάρξουν μικρά ή και μεγαλύτερα spoilers.

1. Η αρκούδα του βουνού McKinley
Η πρώτη ιστορία έχει να κάνει με δύο κυνηγούς που πηγαίνουν στο δάσος για κυνήγι αλλά καταλήγουν θηράματα. Για να είμαι ειλικρινής, αυτή η ιστορία έχει και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της. Στα θετικά, θα αναφέρω πως εισάγει τον αναγνώστη στο στυλ γραψίματος, το λεξιλόγιο και τις δυνατές περιγραφές του βιβλίου. Στα αρνητικά, πως δεν είναι τόσο δυνατή ιστορία όσο οι επόμενες κατά τη γνώμη μου. Δεν είναι εκτός θέματος πάντως· η Βικτωριανή Εποχή δεν είχε να κάνει μόνο με το παραφυσικό, αλλά γενικά με την εξερεύνηση και το σπάσιμο των ορίων του γνωστού κόσμου. Εξωτικά νησιά, μέρη μακρινά και βαθύσκιωτα δάση ταιριάζουν μια χαρά, αρκεί να παραμονεύει ο κίνδυνος σε κάποια γωνιά. Κι εδώ συμβαίνει ακριβώς αυτό.

2. Εκείνη, η μοναδική γυναίκα
Αρκετά πιο ατμοσφαιρική και δυναμική ιστορία, η δεύτερη δεν κρύβεται. Εξαρχής παρουσιάζει το μοτίβο της πανέμορφης γυναίκας και του δαμασμένου, γεμάτου πόθο πρωταγωνιστή, ο οποίος αλλάζει τη ζωή του κυνηγώντας την, αδιαφορώντας για τις συνέπειες στην προσωπική, κοινωνική κι επαγγελματική του ζωή. Συνέπειες όμως πάντα υπάρχουν, άγνωστες για την ώρα. Από το πιο απλό μέχρι το πιο μυστήριο, όλα είναι πιθανά σε μια τέτοια συνάντηση, από την οποία δε λείπουν η προκατάληψη και ο φόβος του αγνώστου.

3. Το σπίτι
Η ιστορία αυτή με τον λιτό αλλά τόσο αντιπροσωπευτικό τίτλο με κέρδισε για διάφορους λόγους: πρώτον, επρόκειτο για μια πλήρως ταιριαστή ατμόσφαιρα με το σκοτάδι που προμηνύεται και φυσικά υπάρχει. Δεύτερον, ο πρωταγωνιστής είναι σχετικά ευφυής και δυναμικός, με αποτέλεσμα οτιδήποτε γίνεται στο σπίτι να μπορεί ο αναγνώστης να το νιώσει και ταυτόχρονα να νοιάζεται για τον πεισματάρη και μυστήριο πρωταγωνιστή. Τρίτον, το εξαιρετικό τέλος.

4. Η κατάρα της γεύσης
Εδώ μεταφερόμαστε στην καρδιά της δουλοκρατίας, τον αμερικανικό νότο. Εκεί που η ζωή των μαύρων δεν έχει αξία και οι λευκοί αφέντες, άδικοι, άπληστοι και σαδιστές, φέρονται στους σκλάβους τους σαν αντικείμενα χωρίς συνέπειες και χωρίς αποκατάσταση της δικαιοσύνης. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες περιστάσεις όπου κάποιος παρατραβά το σκοινί και πίσω από αυτό το σκοινί κάτι σκιώδες και εξωπραγματικό είναι έτοιμο να τιμωρήσει...
Ναι, ήταν αρκετά διαφορετική ιστορία και την απόλαυσα.

5. Εκείνος στο νοτιοδυτικό κελί
Σε αυτή την ιστορία με κράτησε το κλειστοφοβικό αίσθημα της φυλακής και η αγωνία για την τύχη του κατάδικου. Δεν μπορώ να πω όμως ότι μου άρεσε όσο οι προηγούμενες. Υποκειμενικά λοιπόν θα πω ότι τη βρήκα από τις αδύναμες της συλλογής.

6. Έκτακτο παράρτημα
Σε αυτό το διήγημα υπάρχει πιο πολύ η θλίψη παρά ο τρόμος. Βέβαια είναι εξαιρετικά δοσμένο το αίσθημα αγωνίας που προξενεί ο άνθρωπος που θέλει να κάνει κακό στον εαυτό του, το αδιέξοδο και τα υπαρξιακά ζητήματα που τα παραπάνω επιφέρουν. Το ιστορικό πλαίσιο βοηθάει πολύ ώστε να εισέλθει ο αναγνώστης τόσο στο κοινωνικό όσο και στο λογοτεχνικό στοιχείο. Όσο για τον τίτλο, είναι έξυπνος: παραφυλά στη γωνία για να δώσει ένα κυνικό τελειωτικό χτύπημα.

7. Ο σκύλος, Τζακ
Εντάξει, στη συγκεκριμένη ιστορία διακρίνεται καθαρά η ποικιλία της συλλογής θεματικά αλλά και συναισθηματικά, καθώς η σχέση ανθρώπου-ζώου και η συγκίνηση που έρχεται μαζί είναι καθηλωτικά. Ειδικά ο τρόπος που μεταχειρίζεται αυτή τη σχέση ο συγγραφέας όσο προχωρά η ιστορία δίνει κάτι το μοναδικό.

Οι δύο επόμενες ιστορίες σχετίζονται με τα Καρπάθια Όρη στη Ρουμανία και υπάρχει ειδικό προειδοποιητικό σημείωμα. Η αλήθεια είναι πως το δίδυμο αυτό είναι από τα δυνατότερα της συλλογής, για άλλους λόγους το καθένα:

8. Ο σταυρός
Το ανθρωποκυνηγητό και η δράση της ιστορίας αυτής είναι τα καλύτερα της συλλογής, θα έλεγα. Η επαφή με την άγρια φύση, μακριά από τον πολιτισμό, με τον τρόμο να ταξιδεύει μαζί με τον πρωταγωνιστή και τις αποφάσεις του να κρίνουν τα μελλούμενα... Ναι, έχει γίνει πολύ καλή δουλειά τόσο στα εμπόδια όσο και στις λύσεις που δίνονται.

9. Τρόμος στα Καρπάθια
Αυτή η ιστορία, αν και ολίγον τι κλειστοφοβική, ίσως να είναι και η πιο αξιομνημόνευτη για εμένα. Για αρχή, οι περισσότεροι θα ταυτιστούν με τον ερημίτη πρωταγωνιστή, που επιθυμεί την απομόνωση στα χιονισμένα Καρπάθια για να γράψει, με συντροφιά την ησυχία και τα κούτσουρα που σιγοκαίγονται στο τζάκι. Μόνο που τα πλάσματα της γύρω περιοχής έχουν άλλα σχέδια. Η δράση αναμιγνύεται με τον τρόμο και ευτυχώς με το μυστήριο, αφήνοντας μια επίγευση λαογραφικού τρόμου. Βέβαια εγώ βρήκα και συμβολισμό εδώ, καθώς ό,τι κυνηγά τον επίδοξο γραφιά είναι σε δεύτερο επίπεδο οι εξωτερικοί, άγριοι και αμείλικτοι παράγοντες που μας απομακρύνουν από τη γραφή.

Ο συγγραφέας στα επόμενα δύο διηγήματα δίνει ένα λαβκραφτικό στυλ, το καθένα από τα οποία έχει άλλες αρετές:

10. Το είδωλο του θανάτου
Ένα διήγημα σχετικά με θρύλους, χάρτες και θησαυρούς, με κέντρο την απληστία του ανθρώπου και τα επακόλουθα αυτής. Η μυστηριώδης τοποθεσία, το είδωλο με την οικεία στους αναγνώστες του Λάβκραφτ περιγραφή και το τέλος της ιστορίας είναι της ανώτερης ποιότητας. Οπωσδήποτε από τα καλύτερα της συλλογής.

11. Ο καταχθόνιος γέρος
Αντικειμενικά όχι τόσο δυνατή ιστορία όσο η προηγούμενη, αλλά άγγιξε κάποιες ευαίσθητες χορδές μου: την ανθρώπινη ευγένεια, τη μαγεία και το ζήτημα του χρόνου. Ο θρύλος που μαθαίνει ο πρωταγωνιστής είναι εξαιρετικός και ξαναβρίσκουμε έναν παρόμοιο σε μετέπειτα ιστορία.

12. Έγκλημα χωρίς κίνητρο
Εξαιρετικό διήγημα. Απλά εξαιρετικό. Ο τρόπος που ο συγγραφέας αναλύει το είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας μέσα από τη σκέψη και τη δράση του πρωταγωνιστή του, η λεπτομέρεια σε όλες τις σκηνές και το ανθρώπινο, ατελές στοιχείο με κέρδισαν πραγματικά. Και όσο πήγαινε η ιστορία, οδηγούσε κάτι που δύσκολα διαφαίνεται αλλά εν τέλει κερδίζει, πιστεύω, τις εντυπώσεις. Σε μένα έπιασε.

13. Εγώ, ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης
Στα χνάρια της προηγούμενης ιστορίας, κι εδώ ανασκαλεύεται η έννοια του δολοφόνου κατά συρροή – και μάλιστα όχι κάποιου τυχαίου. Βέβαια υπάρχει πιο πολύ αφήγηση παρά δράση αλλά η ανάλυση και κυρίως το τέλος της ιστορίας είναι αριστοτεχνικά.

14. Το πηγάδι των επιθυμιών
Αυτή είναι η ιστορία με τον εξαιρετικά δοσμένο θρύλο, γύρω από τον οποίον ταξιδεύει η δράση του πρωταγωνιστή. Η ατμόσφαιρα καθηλωτική, η ανατριχίλα περνάει μέσα από την περιγραφή και η κυρίως δράση προσφέρουν πολλά στον αναγνώστη. Εδώ το τέλος, αν και έρχεται ως επισφράγισμα των προηγουμένων, δε μου χρειαζόταν, διότι η υπόλοιπη ιστορία έδωσε ήδη πολλά.

15. Τα όνειρα στο σπίτι βόρεια του Πλάντον
Η ιστορία αυτή θα είχε μια αφέλεια αν το Κακό δεν ερχόταν τόσο απρόσκλητα και χωρίς πραγματικό τρόπο να αποφευχθεί. Τα συνήθη μοτίβα, η θελκτική θηλυκή ύπαρξη και ο πρωταγωνιστής που δεν μπορεί να αντισταθεί, κυριαρχούν αλλά ο κίνδυνος και το σκοτάδι είναι μάλλον τα μεγαλύτερα της συλλογής. Καλή ιστορία για κλείσιμο, με τέλος γκροτέσκο. Αφήνει το στίγμα της.

Συνολικά, κάθε αναγνώστης που αγαπά το είδος θα αναγνωρίσει την αφοσίωση του συγγραφέα στο είδος, στο κλίμα και στην ατμόσφαιρα και θα εκτιμήσει τουλάχιστον πέντε διηγήματα, ανάλογα με τα γούστα του. Αν και καλογραμμένη η συλλογή, στα αρνητικά καταλογίζω την παράξενη επιλογή στίξης σε κάποια από τα διηγήματα. Μικρό το κακό όμως, καθώς λογοτεχνικά το αποτέλεσμα είναι άρτιο και οι περισσότερες από τις ιστορίες μένουν αξέχαστες.

“Πριν την πράξη μου αυτή, επιθυμούσα διακαώς να σηκώσω το κάλυμμα που κάλυπτε αρχαία μυστικά με οποιοδήποτε τίμημα. Μα τώρα έτρεμα στην ιδέα του τι θα μπορούσε να συμβεί. Θέλησαν πολλοί να χτυπήσουν την πόρτα της αιωνιότητας, μα η αιωνιότητα είναι το άπειρο που χάνεται μέσα στο άπειρο, γιατί αιώνιο είναι όχι αυτό που κατασκευάζεται με ατσάλι, αλλά με πνοή”