AI εικόνες και άι στον... ή μήπως κάτι επαναστατικό;

ΑΙ! Αχ, ένα θέμα με τόσο μεγάλες διαστάσεις· ένα θέμα που όλοι και όλες είμαστε τόσο εξοικειωμένοι αλλά και... σνομπάρουμε· ένα θέμα από το «έλα μωρέ, τι κι αν έχει έξι δάκτυλα στο ένα χέρι» στο «το ΑΙ θα μας φάει τις δουλειές». Σε αυτό το άρθρο, θα πω την άποψή μου πάνω στο ΑΙ, χωρίς να είμαι κάνας ειδικός, αλλά μέσα από την εμπειρία μου ως μεταφραστής (καταλαβαίνεις, επομένως, ότι ανήκω σε έναν από τους πιο πονεμένους κλάδους τεχνολογικά). Δεν κατακρίνω όσους κάνουν χρήση των μηχανών αυτόματης μετάφρασης (μεταφραστές ή/και μη), ή του ΑΙ γενικότερα. Πιστεύω στις δεξιότητές μου και ξέρω ότι το αποτέλεσμα που θα πάρουν δεν πιάνει μία μπροστά στις δικές μου δεξιότητες. Και ας μην το πιστεύουν! Και προτού με θάψεις, να διευκρινίσω ότι δεν είμαι υπέρμαχος του ΑΙ· αλλά δεν είμαι και ο απόλυτος αμφισβητίας του. Γενικότερα, κάθε τεχνολογία έχει αρνητικά και θετικά, και ως άνθρωποι οφείλουμε, πιστεύω, να την αξιοποιούμε και όχι να την εκμεταλλευόμαστε – αν καταλαβαίνεις τι εννοώ. Σκοπός μου δεν είναι ούτε να σε πείσω ότι είναι καλό το ΑΙ, αλλά ούτε και να με κράξεις. Απλώς δίνω μια οπτική που ίσως να μην είχες σκεφτεί. Και φυσικά, μπορεί να κάνω λάθος. Πάμε στο ψητό!

Το ΑΙ, λοιπόν, η τεχνητή νοημοσύνη δηλαδή, έχει διεισδύσει σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής μας, φέρνοντας επανάσταση σχεδόν σε όλους τους κλάδους και προσφέροντας πρωτοφανείς λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα. Ειδικότερα, στον τομέα των εικαστικών τεχνών, έχει μπει για τα καλά, αφού πλέον ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει εικόνες απλώς με ένα κλικ και μια περιγραφή. Αυτές οι εικόνες δημιουργούνται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει από αλγορίθμους. Με τη σειρά τους, αυτοί οι αλγόριθμοι εκπαιδεύονται σε τεράστια σύνολα δεδομένων υφιστάμενων εικόνων (ναι, από ανθρώπινους εικονογράφους και τα συναφή), επιτρέποντάς τους να μαθαίνουν μοτίβα, στυλ, τεχνικές κ.λπ. Αφού ο αλγόριθμος εκπαιδευτεί, μπορεί να παράγει νέες εικόνες από τυχαίες ή συγκεκριμένες παραμέτρους. Αυτές οι εικόνες μπορούν να ποικίλλουν ευρέως ως προς το ύφος, το περιεχόμενο και την πολυπλοκότητα.

Κι όλα αυτά γίνονται με νευρωνικά δίκτυα (τι σου λέω τώρα κι εσένα). Τα δίκτυα αυτά, καθώς και τα διάφορα συστήματά τους, μπορούν να δημιουργήσουν νέες, μοναδικές εικόνες που μιμούνται τα χαρακτηριστικά των δεδομένων εκπαίδευσης. Εν ολίγοις, αντιγράφουν(!) τους ανθρώπινους καλλιτέχνες (παλαμάκια, χειροκρότημα που είπα την αλήθεια;). Υπάρχει, όμως, ένα «αλλά» που κάπως με χαλάει, αλλά μήπως είναι η πραγματικότητα; Και γιατί έβαλα το «μιμούνται» με έντονη γραφή; Θα σου εξηγήσω.

Πέρασα τις προάλλες έξω από μια σχολή ζωγραφικής. Τι ωραία κάδρα, σκέφτηκα, τι ωραίοι πίνακες, πορτρέτα, ασπρόμαυρα και έγχρωμα, όλα τέλεια. Τι ταλεντάρες υπάρχουν! Το βράδυ γύρισα σπίτι και είδα μια δημοσίευση ενός (δεν θυμάμαι ποιος ήταν, μην με ζορίζεις!) που έκραζε το ΑΙ: το ΑΙ θα αντικαταστήσει τους εικονογράφους, και μην απορείτε που οι σκιτσογράφοι ρίχνουν τις τιμές, και στοπ στο ΑΙ, και μην στηρίζετε εικόνες από ΑΙ, και το ΑΙ αντιγράφει καλλιτέχνες, και το ΑΙ κλέβει τις δουλειές των καλλιτεχνών (κι ένα σωρό άλλα, δεν τα θυμάμαι).

Κάθισα και σκέφτηκα (στίχος των Antique δεν είναι αυτό;). Θεωρώ τον εαυτό μου έναν άνθρωπο που κάνει καλή και έξυπνη χρήση της τεχνολογίας. Εξάλλου, είναι εδώ για να μας βοηθήσει, όχι για να μας καταστρέψει. Πάρε το πιο απλό παράδειγμα: το μαχαίρι. Έχεις ένα μαχαίρι που σε βοηθάει στην καθημερινότητα. Με το μαχαίρι κόβεις το ψωμί, κόβεις ένα σχοινί κ.λπ. Με το μαχαίρι, όμως, μπορείς να κάνεις και άλλα, πιο απαράδεκτα πράγματα (δεν θα πω ποια). Σημαίνει, όμως, αυτό ότι πρέπει να καταργήσουμε τα μαχαίρια;

Ξέφυγα. Συνεχίζω με το ΑΙ. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι ακόμα και οι πραγματικοί, ανθρώπινοι καλλιτέχνες, στην ουσία, αντιγράφουν ο ένας τον άλλον, μέχρι να καταλήξουν σε ένα δικό τους στυλ, μια δική τους τεχνική. Ακριβώς αυτό δεν κάνει και το ΑΙ; Θες να κάνεις μαθήματα ζωγραφικής ή απλώς να μάθεις να ζωγραφίζεις; Ωραία, πάρε αυτόν τον πίνακα του Πικάσο (ή του Ντα Βίντσι, ή όποιου) και ξεπατίκωσέ τον ή δες τον και κάνε τον. Δηλαδή, τι να κάνω; Αντίγραψέ τον, ντε. Είναι κακό αυτό; Πώς θα μάθεις αν δεν δουλέψεις πάνω στα έργα –καταξιωμένων και μη– καλλιτεχνών, και μάλιστα χωρίς την άδειά τους; Ίσως δεν είναι τόσο κακό, γιατί γίνεται σε μικρότερη κλίμακα. Εκτός κι αν έχεις σκοπό να πουλήσεις τον πίνακα ως δικό σου. Πάμε παρακάτω.

Όλη η ανθρωπότητα, και εννοώ όλη μα όλη, από τις απαρχές, βασίζεται και στηρίζεται στον μιμητισμό (όπα, να τη η λεξούλα). Ένα μωρό μιμείται τις κινήσεις, τις εκφράσεις, τον τρόπο ομιλίας των γονιών του. Ένα παιδί «κλέβει» στοιχεία από φίλους, από οικογένεια, από δασκάλους και τα προσαρμόζει στον εαυτό του. Τα κάνει δικά του. Ακόμα και οι ενήλικες μιμούνται, απλώς σε μικρότερο βαθμό γιατί ήδη έχουν αναπτύξει το δικό τους στυλ (συνονθύλευμα από στυλ, θα έλεγα). Δεν είναι λίγες οι φορές που παρατηρώ τις κινήσεις που κάνω ή τον τρόπο που μιλάω και λέω «αυτό δεν το κάνει ο τάδε;» ή «πόσο πολύ μοιάζω με τον πατέρα μου τελικά;» Μπορεί κι εσύ να το έχεις διαπιστώσει αυτό (όχι για εμένα· για εσένα). Πού θέλω να καταλήξω; Το ότι το ΑΙ αντιγράφει και μιμείται καλλιτέχνες είναι φυσιολογικό (μην με βαράτε, σας παρακαλώ). Συνεχίζω.

Ως μεταφραστής, έχω περάσει και έχω ακούσει σχεδόν τα πάντα για την πρόσφατη τεχνολογία, με κυριότερο το ότι το ΑΙ θα μας φάει τις δουλειές. Ο μεταφραστικός κλάδος οδεύει προς την καταστροφή και το επάγγελμα του μεταφραστή θα εξαλειφθεί στο μέλλον (βαστάτε με, θα ορμήξω). Ξέρεις τι έγινε όταν οι μεταφραστές μετέφραζαν χειρόγραφα και εφευρέθηκε η γραφομηχανή; Ούτε γω, αλλά μαντεύω ότι έγινε ο κακός χαμός! Και τώρα, φυσικά, κάτι αντίστοιχο γίνεται, μη νομίζεις. Απλώς το μεταβατικό στάδιο είναι το πιο δύσκολο στάδιο. Μέχρι να έρθουν οι επόμενες γενιές και να είναι όλα φυσιολογικά για εκείνες (Όπως για εμάς τα κινητά. Τι νόμιζες, ότι δεν υπήρχαν ενστάσεις όταν βγήκαν τα κινητά;). Να σου πω για τις μηχανές αυτόματης μετάφρασης; Όλη μέρα μπορώ να κάθομαι και να σου λέω. Και μην νομίζεις ότι οι μεταφραστές έχουν εκλείψει επειδή εσύ μπορείς να έχεις πρόσβαση στο Google Translate και να μεταφράζεις, αυτόματα και μηχανικά, χιλιάδες λέξεις σε κλάσματα δευτερολέπτου. Ότι θα πάρεις ρομποτική μετάφραση, θα την πάρεις. Δηλαδή, ακόμα και με τη σημερινή τεχνολογία, μια μηχανή δεν μπορεί, ούτε στο ελάχιστο, να δώσει «ανθρώπινο» αποτέλεσμα. Δεν μπορεί να δώσει ανθρώπινο συναίσθημα. Να σου μιλήσει στην καρδιά. Αλλά δεν σε κατακρίνω. Είναι ωραίο να γελάς με τα απίστευτα μαργαριτάρια του τύπου «My cock is at the backyard». Φοβάμαι να το βάλω στο Google Translate. Δεν ξέρω καν τι θα βγάλει!

Τώρα, αν σου πω ότι η δουλειά μου ως μεταφραστής δεν έχει μειωθεί, θα με πιστέψεις; Έχω δ'λειά να φάν’ κι οι κότες, όπως έλεγε και ο παππούς μου, από τον οποίο έμαθα αυτήν τη φράση. Μπορεί κάποιες δουλειές να είναι μετεπεξεργασία και μετεπιμέλεια μηχανικής μετάφρασης, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Αυτό, όμως, γιατί συμβαίνει; Γιατί ο κόσμος, κατά βάθος, ΔΕΝ εμπιστεύεται τη μηχανική μετάφραση, παρά μόνο αν θέλει στα γρήγορα και στο περίπου να καταλάβει τι σημαίνει κάτι. Αυτός που θέλει μια σωστή, ψαγμένη, σοβαρή, επαγγελματική μετάφραση θα απευθυνθεί στον άνθρωπο.

Ακριβώς το ίδιο γίνεται και με το ΑΙ. Η τεχνολογία είναι εδώ για να μας βοηθάει. Ο άνθρωπος πάντα θα χρειάζεται, ό,τι κι αν γίνει. Υπάρχουν γραφίστες, εικονογράφοι, καλλιτέχνες που βελτιώνουν τις παραγόμενες-από-το-ΑΙ εικόνες μέσω τεχνικών μετεπεξεργασίας, προσαρμόζοντας τα χρώματα, τις υφές και τις συνθέσεις για να επιτύχουν την επιθυμητή αισθητική. Προσαρμόζονται στην εποχή τους και πάνε παρακάτω. Ο πελάτης που θέλει ένα επαγγελματικό αποτέλεσμα θα πληρώσει αδρά έναν άνθρωπο καλλιτέχνη. Τα υπόλοιπα υπάρχουν απλώς για να δώσουμε στα γρήγορα μια υπόνοια του πώς φανταζόμαστε κάτι, και αυτό πολλές φορές αποτυγχάνει (βλ. έξι δάχτυλα). Αν με ρωτάς, όχι, δεν πρόκειται να χάσουν δουλειές οι εικονογράφοι και όχι, δεν πρόκειται να χάσουν τις δουλειές τους οι μεταφραστές. Τουλάχιστον για την ώρα, και αρκεί να προσαρμοστούν. Και αρκεί ο κόσμος να μην δει το ΑΙ ως αντικαταστάτη του ανθρώπινου παράγοντα, αλλά ως υποβοήθηση. Όλοι οι κλάδοι χάνονται όταν δεν προσαρμόζονται, μας αρέσει δεν μας αρέσει.

Και καταλήγω στο εξής: η ζωή είναι μιμητισμός και προσαρμογή. Ποιος είπε ότι όλα θα έπρεπε να είναι τέλεια; Βέβαια, θα μου πεις «Εσύ δεν είσαι εικονογράφος και δεν ξέρεις τι λες. Το ΑΙ κλέβει τα έργα καλλιτεχνών που με τόσο κόπο δημιούργησαν». Ναι, όπως ακριβώς και ένας συγγραφέας «κλέβει» το στυλ του Ντοστογιέφσκι, αλλά βάζει και λίγο Τολστόι μέσα, και λίγη σως Πόε, και λίγη γαρνιτούρα Μπουσκάλια, για να μην μας καταλάβει κανείς, και δημιουργεί το δικό του προφίλ, στυλ και ύφος συγγραφέα. Αλήθεια, άραγε, έχει αναφέρει κανείς τίποτα γι’ αυτό; Χωρίς τη θέλησή τους δεν τους αντιγράφει; Όλοι εμείς οι συγγραφείς δεν αντιγράφουμε άλλους συγγραφείς κατά βάθος; Ή μήπως, δεν γίνεται αλλιώς; Κάπου είχα δει ότι «για να γράψεις ένα βιβλίο, πρέπει να διαβάσεις πολλά βιβλία». Από τη μία, μου φαίνεται σωστό, αφού δεν μπορείς να γράψεις, π.χ., για ορκ και ελφ αν δεν έχεις διαβάσει γι' αυτά και δεν τα έχεις μελετήσει. Από την άλλη, όμως, μήπως αν διαβάσεις βιβλία και μετά γράψεις ένα δικό σου, τότε αντιγράφεις το στυλ τους, έστω υποσυνείδητα; Και η φαντασία είναι όντως ένα πεδίο χωρίς όρια; Δηλαδή αν εγώ ζούσα όλη μου τη ζωή σε ένα σπίτι, χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο, χωρίς να έχω γνώσεις και πρόσβαση σε τίποτα, θα μπορούσα να φανταστώ και να γράψω, π.χ., ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας; Μήπως τελικά χτίζουμε τη φαντασία μας μέσα από ιδέες άλλων, ή έστω τις έχουμε σαν αναφορά; 

Επομένως, το πιο βαρυσήμαντο, κατ’ εμέ, ερώτημα έχει να κάνει με την πρωτοτυπία και την ιδιοκτησία της τέχνης που παράγεται από τεχνητή νοημοσύνη, αφού εγείρονται νομικές και ηθικές ανησυχίες. Σε ποιον ανήκουν τα δικαιώματα των εικόνων που παράγονται από τεχνητή νοημοσύνη: στον καλλιτέχνη που εκπαίδευσε τον αλγόριθμο ή στον ίδιο τον προγραμματιστή του αλγορίθμου; Το ότι δημιουργείς, δηλαδή, μηχανικά μια εικόνα δεν σημαίνει ότι είσαι εικονογράφος, ούτε σημαίνει ότι σου ανήκει, όπως και το ότι αν ξέρεις αγγλικά και βάλεις μια μετάφραση στο Google Translate, δεν σημαίνει ότι είσαι μεταφραστής, όπως και το ότι αν μαγειρέψεις δεν σημαίνει ότι είσαι μάγειρας, και πάει λέγοντας. Εδώ, το τοπίο σκουραίνει, αλλά θα φανεί στο προσεχές μέλλον. Εδώ θα ‘μαστε και θα το δούμε, εκτός αν προλάβουν να μας κατακτήσουν τα ρομπότ...

Ουφ, νιώθω ότι τα είπα με μία ανάσα, αλλά πραγματικά αυτά σκεφτόμουν. Το ξαναλέω, λίγο πριν με καταδικάσεις, με κατακρίνεις, με δαχτυλοδείξεις, πεις «ναι, αλλά» κ.ο.κ. που ίσως σου φάνηκε ότι υποστηρίζω το ΑΙ επειδή απλώς προσπάθησα κάπως να εμβαθύνω: δεν είμαι υπέρμαχός του, αλλά ούτε και αμφισβητίας του. Ό,τι πληρώνεις παίρνεις σε αυτόν τον κόσμο, και οφείλουμε να προχωράμε με σύνεση, υπευθυνότητα και σεβασμό σε όλους τους ανθρώπους και, προπαντώς, στους καλλιτέχνες.

Πες μου στα σχόλια, συμφωνείς με αυτά; Είμαι σίγουρος ότι έχεις κάποια «αλλά» να μοιραστείς. Και έχουν βάση. Επειδή, λοιπόν, κανείς δεν είναι τέλειος, είμαι ανοιχτός να ακούσω και τη δική σου πλευρά, ειδικά αν είσαι εικονογράφος ή νιώθεις ότι το επάγγελμά σου ή το χόμπι σου έχει πληγεί από το ΑΙ.