Η τριλογία “Remembrance of Earth's Past” του Liu Cixin

Τι κάνει ένα βιβλίο πραγματικά σπουδαίο;

Κατά τη γνώμη μου, τα εξής στοιχεία:

Ένα κορυφαίο βιβλίο οφείλει να κρύβει μια πρωτότυπη κεντρική ιδέα στον πυρήνα της ιστορίας που αφηγείται. Δεν γίνεται να είναι κοινότυπο ή παρωχημένο. Πρέπει να είναι προϊόν όμορφης γραφής, η λογοτεχνικότητά του να είναι εμφανής, απόρροια της ιδιαίτερης αντίληψης του συγγραφέα και της ευχέρειάς του να αποτυπώνει με ξεχωριστό τρόπο τις σκέψεις του στο χαρτί. Ένα σπουδαίο βιβλίο οφείλει να διαθέτει αληθοφανείς και συμπαθείς χαρακτήρες. Πρέπει να είναι εμπλουτισμένο με συναίσθημα, δίχως να γίνεται γραφικό. Οφείλει να είναι  βαθυστόχαστο και να αξιοποιεί σε σωστές δόσεις τις αρετές της φιλοσοφίας. Να εμπεριέχει δραματικές καταστάσεις, όμορφες περιγραφές, να διακατέχεται από ομαλή ροή, φρεσκάδα, στιγμές έντονου σασπένς, εκπλήξεις και ανατροπές. Πρέπει να ξυπνάει ένστικτα και να διεγείρει τη φαντασία του αναγνώστη. Η ιστορία οφείλει να έχει μυστήριο, να είναι ατμοσφαιρική, να προκαλεί δέος και συγκίνηση. Να εδράζεται σε στέρεα θεμέλια λογικής, εδραιωμένα σε ακλόνητες πηγές ενδελεχούς έρευνας.

Είναι, όπως βλέπετε, αρκετοί οι παράγοντες που καθορίζουν την αξία ενός έργου. Άραγε, αυτοί οι παράγοντες είναι ίσου μεγέθους αξιοσύνης; Είναι δηλαδή ανάλογα σημαντικό ένα βιβλίο να κρύβει εκπλήξεις και ανατροπές, με το να κρύβει μια ριζοσπαστική ιδέα;

Διαβάζοντας τη βραβευμένη τριλογία Remembrance of Earth's Past του Κινέζου συγγραφέα Liu Cixin, που στη χώρα μας κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις SΕΛΙΝΙ, με το 1ο βιβλίο να είναι το Το πρόβλημα των τριών σωμάτων, το 2ο βιβλίο το Σκοτεινό Δάσος, και το 3ο βιβλίο Το τέλος του θανάτου, κατέληξα στο συμπέρασμα πως για να διεγείρει κανείς το άκαμπτο οικοδόμημα της σύγχρονης λογοτεχνίας και να τραβήξει τα βλέμματα πάνω του οφείλει να κάνει όλα τα παραπάνω, μα πρωτίστως να πρωτοτυπήσει και να ρισκάρει. Να εκπλήξει με το μέγεθος των ιδεών του. Τα υπόλοιπα στοιχεία, όσο σημαντικά κι αν είναι, έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Όποιος εμπλουτίζει το έργο του με μεγαλόσχημες ιδέες, εκτοξεύεται στο πάνθεο των σημαντικότερων συγγραφέων της γενιάς του.

Και για να μπούμε σιγά σιγά στην ουσία του εν λόγω άρθρου, πιστέψτε με, ο Liu Cixin έχει εισάγει πολλές τέτοιες ιδέες μέσα στην απίστευτη ιστορία που γέννησε το μυαλό του, μαζί με όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία που συγκαταλέγονται στις αρετές ενός μυθιστορήματος.

Αποφάσισα να ξεκινήσω κάπως ανορθόδοξα αυτή την κριτική γιατί η συγκεκριμένη σειρά βιβλίων δεν θυμίζει καμία από αυτές που έχω συναντήσει. Το έργο του Liu Cixin δεν είναι συνηθισμένο. Όταν αποφάσισα να συμπεριλάβω την τριλογία στη λίστα ανάγνωσης, δεν είχα ιδέα πού θα οδηγούσε αυτό το ταξίδι.

Ξέρω τι σκέφτεστε. Ογκώδη έργα. Περίεργοι τίτλοι. Hard sci-fi. Διθύραμβοι και σημαντικά βραβεία απονεμημένα σε έναν συγγραφέα που δεν κατάγεται από τη δύση. Μια παράξενη αναφορά για ένα αλλόκοτο διαδικτυακό παιχνίδι που αποτελεί το κλειδί για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.

Η έκπληξη είναι σημαντικός παράγοντας απόλαυσης αυτού του τρίτομου έργου, οπότε θα αποφύγω να σχολιάσω κομβικά σημεία της ιστορίας. Βασικά, επιθυμώ να μην πω απολύτως τίποτα, διότι θεωρώ πως όσα λιγότερα ξέρει κανείς, τόσο περισσότερο θα αγαπήσει τη σειρά.

Artwork: Stephan Martiniere

Ωστόσο, επειδή κάτι πρέπει να αναφέρω, μιας και αυτή εξακολουθεί να είναι μια κριτική, θα συνοψίσω την πλοκή στην εξής πρόταση: Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μια σοβαρή απειλή μαζικού αφανισμού και έχει τετρακόσια χρόνια περιθώριο για να ανταπεξέλθει σε αυτή. Η ιστορία ξεκινάει στο γνώριμο μα ταραχώδες περιβάλλον της δεκαετίας του 1960, αγγίζει το παρόν και φτάνει… δεν θα πω πού, καλύτερα να το ανακαλύψετε μόνοι σας. Να είστε σίγουροι, όμως, πως ο συγγραφέας φυλάει πολλές εκπλήξεις για εσάς και όπως είπα και προηγουμένως, θα δείτε πράγματα και καταστάσεις που ενώ εκ πρώτης όψεως φαντάζουν γνώριμα, μόνο αυτό δεν είναι στο τέλος.

Υπάρχει μια πρόταση που συναντάται στο τέλος του έργου και αποτυπώνει εύστοχα το πνεύμα όλης της σειράς:

“Η έσχατη μοίρα όλων των έλλογων όντων ήταν ανέκαθεν να γίνουν μεγάλα όπως οι σκέψεις τους”

Οργιώδης και αχαλίνωτη φαντασία, που ωχριά μονάχα μπροστά στην τελειότητα της ίδιας της πραγματικότητας. Δύναμη της φύσης είναι ίσως η πιο κατάλληλη επιλογή λέξεων. Η φαντασία του Liu Cixin είναι απρόβλεπτη και συναρπαστική, είναι ασυγκράτητη, κι ενισχύεται από τον πλούτο των γνώσεων που διαθέτει. Ο άνθρωπος είναι πραγματικό τέρας μόρφωσης, δεν τίθεται θέμα αμφισβήτησης, κι αυτό είναι ένα στοιχείο είναι που κάνει το έργο του να ξεχωρίζει.

Δεν ήταν λίγες οι στιγμές που πραγματικά θαύμασα την εμμονή του στη λεπτομέρεια, τη διάθεσή του να εξηγήσει ακόμα και τις πιο εξωφρενικές σκηνές που καλούνταν να περιγράψει, σε κομβικά σημεία της διήγησης. Ωστόσο, ενώ αναντίρρητα μιλάμε για hard sci-fi, όλες οι επιστημονικές αναφορές (που είναι αρκετές), δίνονται με τρόπο κατανοητό για τον αναγνώστη, σε επίπεδο που προσιδιάζει αυτό της εκλαϊκευμένης επιστήμης. Οι θιασώτες των θεωριών της σύγχρονης φυσικής και των επιστημονικών άρθρων που εξηγούν τους φυσικούς νόμους του σύμπαντος είναι δεδομένο πως θα ενθουσιαστούν με αυτά τα βιβλία. Το σίγουρο είναι πως θα χορτάσει το μάτι τους επικά σκηνικά και εξωτικές θεωρίες που επιχειρούν να εξιχνιάσουν τα πιο σκοτεινά μυστικά της Δημιουργίας· το όραμα του Liu Cixin είναι με όλη την έννοια της λέξης μεγαλεπήβολο. Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος, όσοι έχετε διαβάσει το Τέλος της Αιωνιότητας και το Θεμέλιο του Ασίμωφ θα ξέρετε πως τα συγκεκριμένα βιβλία ήταν γεμάτα εκπλήξεις και πρωτοποριακές ιδέες, πολύ μπροστά από την εποχή τους. Κατά τη γνώμη μου, το Remembrance of Earth's Past είναι αντίστοιχα σημαντικό ως σύγχρονο έργο.

Θέλω να τονίσω, ωστόσο, πως δεν μιλάμε για ένα σκληροπυρηνικό, ψυχρό, γεμάτο τεχνικές λεπτομέρειες hard sci-fi. Υπάρχει συναισθηματικός πλούτος στην αφήγηση, ομορφιά, ενίοτε και λυρισμός. Θίγονται σοβαρά πολιτικά ζητήματα, διλήμματα ηθικής φύσεως και μέσω της μυθοπλασίας θέτονται φιλοσοφικά ερωτήματα που αφορούν την ποιότητα του ανθρώπινου πολιτισμού και τις συνέπειες που θα φέρει στο μέλλον η παρακμή του. Υπήρξαν αρκετές φορές που οι ήρωες του έργου άγγιξαν την ψυχή μου με τις επιλογές τους και τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν τις καταστάσεις που βίωναν. Οι Γιέ Γουέντζι, Ζανγκ Μπεϊχάι, Λούο Τζι, Τσενγκ Σιν, (κυρίως οι δυο τελευταίοι) για να αναφέρω κάποιους από τους πλέον βασικούς χαρακτήρες, μίλησαν μέσα μου αρκετά δυνατά ώστε να ταυτιστώ μαζί τους.

Το πρώτο βιβλίο ήταν ίσως το πιο απόμακρο και αποστασιοποιημένο απ’ όλα. Το δεύτερο, ένα μεγάλο μέρος του οποίου περιγράφεται στο άμεσα κοντινό μέλλον, είναι το πιο προσγειωμένο καθώς αναλώνεται στη μακρόπνοη βλέψη συνεργασίας της ανθρωπότητας. Στο τρίτο βιβλίο, ο συγγραφέας αφήνεται στο να τον παρασύρει η φαντασία του μέχρι τα έσχατα όρια κάποιων απρόβλεπτων καταστάσεων που μόνο ο νους ενός ιδιαίτερα προικισμένου ανθρώπου μπορεί να συλλάβει. Η ψυχολογία και το ανθρώπινο στοιχείο είναι εξίσου σημαντικά με τα επικά σκηνικά, ωστόσο και μέσα απ’ αυτόν τον γοητευτικό συνδυασμό προκύπτει μια ιστορία που αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον και εξάπτει τη φαντασία.

Artwork: Stephan Martiniere

Ειδική μνεία θα ήθελα να κάνω στη μετάφραση του κ. Θωμά Μαστακούρη, την οποία βρήκα αξιόλογη. Δεν έγινε, φυσικά, κάποια σύγκριση με το πρωτότυπο κείμενο ή με τη μετάφραση της αγγλικής γλώσσας (από την οποία έγινε η μεταφορά στα ελληνικά), ωστόσο θεωρώ σωστό να επισημάνω πως ούτε μια φορά δεν ένιωσα πως κάτι δεν πήγαινε καλά στην αφήγηση.

Κλείνοντας, φτάνουμε στην ουσία του ζητήματος: αξίζει η σειρά να διαβαστεί απ’ όλους;

Θα είμαι ειλικρινής. Θεωρώ το Remembrance of Earth's Past αριστούργημα!

Είναι ένα έπος του σύγχρονου sci-fi και δεν είναι καθόλου τυχαίο που ανήλθε στην κορυφή, λαμβάνοντας τον θαυμασμό τόσων ανθρώπων. Είναι ένα έργο μοναδικό στο είδος του.

Ωστόσο, δεν είναι για όλους τους αναγνώστες. Υπάρχουν στιγμές που κυριολεκτικά ακροβατεί στα όρια της λογικής. Υπάρχουν στιγμές που είναι τόσο mind-blowing, που δεν γίνεται να μην σκεφτείς πως ο απλός, μέσος αναγνώστης θα νιώσει σαν ψάρι έξω από το νερό διαβάζοντάς το. Υπάρχουν στιγμές που είναι απλά και ξάστερα, ιδιόρρυθμο. Μπορεί να γίνεται της μουρλής, να καταρρέουν τα πάντα γύρω τους, και οι χαρακτήρες να παρασύρονται σε έναν χείμαρρο εξηγήσεων αφήνοντας κατά μέρος το πλαίσιο μιας φυσιολογικής και ρεαλιστικής αντίδρασης. Όμως, κι αυτό είναι ένα ηχηρό όμως, είναι τόσο σοκαριστικά αυτά που συμβαίνουν, που από ένα σημείο και ύστερα εσύ, ως αναγνώστης, δεν νοιάζεσαι ιδιαίτερα για τόσο… ασήμαντα και τετριμμένα πράγματα. Κι εδώ ερχόμαστε στην εισαγωγή του κειμένου που έγραψα: ναι, δεν νοιάζεσαι, γιατί το μέγεθος των ιδεών που απλώνει ο Liu Cixin στο κείμενο του είναι τόσο δυσθεώρητα υψηλό και συναρπαστικό, που οι αρνητικές σκέψεις περί αληθοφάνειας κτλ ωχριούν μπροστά του. Υπάρχουν στιγμές που ο συγγραφέας παρασύρεται από το πάθος του και μαζί με αυτόν παρασύρει κι εμάς. Είναι σαν ένας άνθρωπος που ήρθε από το μέλλον, που βομβαρδίζει τον νου σου με θαύματα που δεν θα μπορούσες ποτέ να φανταστείς, αφήνοντας τις σκέψεις σου σε κατάσταση καταληψίας. Κάποιοι, είναι δεδομένο, θα ενθουσιαστούν... κάποιοι άλλοι, ωστόσο, εκείνοι που έχουν βαθύτερες ρίζες χωμένες στο γνώριμο πεδίο της δικής μας πραγματικότητας, θα δυσανασχετήσουν.

Δεν είμαι, λοιπόν, βέβαιος αν ο μέσος αναγνώστης που δεν έχει ιδιαίτερη επαφή με το sci-fi μπορεί να εκτιμήσει την αξία αυτού του έργου.

Ωστόσο, είμαι βέβαιος πως οι λάτρεις της Επιστημονικής Φαντασίας και της εκλαϊκευμένης επιστήμης θα βρουν εδώ ένα έργο που θα το μνημονεύουν για πολλά χρόνια στο μέλλον.

Όσοι αγαπάτε έργα της κλασικής Ε.Φ., λοιπόν, μην το χάσετε, θα με θυμηθείτε! Επενδύστε τον χρόνο σας και να είστε σίγουροι πως θα δείτε πράγματα που δεν είχατε ξαναδεί στο παρελθόν.