“Η ανάπτυξη της Βιογενετικής και ο Θάνατος”

•

«Ο Κάρολος Δαρβίνος ήταν ο πρώτος, που κατανόησε ότι η εξέλιξη συντελείται μέσω της φυσικής επιλογής και ότι φυσική επιλογή είναι ο θάνατος. Κατάλαβε, επίσης, ότι απαιτούνται αναρίθμητοι θάνατοι (αναρίθμητες φυσικές επιλογές) για την πραγματοποίηση μιας μικρής, μόνιμης αλλαγής στο σχήμα ή στη συμπεριφορά ενός οργανισμού. Δίχως αναρίθμητους θανάτους, οι οργανισμοί δε μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Δίχως το θάνατο, η ζωή δε θα είχε γίνει ποτέ, έστω και ελάχιστα, πιο πολύπλοκη από τους πιο απλούς αυτοαναπαραγόμενους οργανισμούς… Χρειάστηκαν τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια θανάτου –το ένα τρίτο της ηλικίας του σύμπαντος- για να εφεύρει ο θάνατος τον ανθρώπινο νου»

-Ρίτσαρντ Πρέστον, Το Περιστατικό Κόμπρα-

Μήπως έχουμε έλθει από κάποια ανεξερεύνητη γωνιά του διαστήματος; Μήπως ως ανθρώπινο γένος μας δημιούργησε ο Θεός σε κάποια άλλη γωνιά του Σύμπαντος και κατόπιν μας έστειλε να αποικίσουμε τον πλανήτη Γη; Ποιος το ξέρει αυτό σίγουρα; Προς το παρόν, πάντως, το βέβαιο είναι πως σε λίγες δεκαετίες ο άνθρωπος θα έχει δημιουργήσει ακμάζουσες αποικίες σε άλλους πλανήτες. Ίσως σε μια προσπάθεια να επιστρέψει εκεί από όπου ήλθε.

Το παραπάνω γίνεται φανερό από τις νέες επιτεύξεις της καλπάζουσας ανθρώπινης επιστήμης. Μιας επιστήμης που στέκεται ειρωνικά και προκλητικά απέναντι στον ίδιο το θάνατο. Πραγματικά κλωνοποίηση και ευθανασία, DNA και γονιδιακή επανάσταση, μεταμοσχεύσεις οργάνων και αυτοκτονία με την υποστήριξη γιατρού, παράξενοι ιοί και αλλόκοσμα βακτήρια, μικρόβια, μύκητες και πανδημίες οφειλόμενες στην ανθρώπινη ανευθυνότητα, την αμέλεια ή την αδιαφορία μας δείχνουν πως ποτέ πριν τα όρια της ζωής και του θανάτου δεν υπήρξαν τόσο ασαφή. Ποτέ πριν η επιστήμη δεν είχε εισβάλλει τόσο δυναμικά στο άδυτο της ανθρώπινης ζωής. Ο φόβος του θανάτου και της ζωής δεν είναι πια αυτό που ήταν πριν από μερικές ακόμη δεκαετίες. Μέσα στο γενικότερο πυρετό της εξέλιξης, η ανθρωπότητα επιχειρεί να διαψεύσει αλήθειες και να δικαιώσει μύθους, σε μια ανεπανάληπτη προσπάθεια να ξεπεράσει τα όριά της. Η μεγαλύτερη επιστημονική υπέρβαση απ’το 2000 και μετά είναι η ακατανίκητη φιλοδοξία ορισμένων επιστημόνων να αποδείξουν, ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια ασθένεια, που μπορεί να νικηθεί! Όσο η επιστήμη επιχειρεί να καταρρίψει το τελευταίο εμπόδιο πριν από την αιωνιότητα, η μανία για μακροζωία ξεπερνάει τα όρια της. Κανείς, βέβαια, δεν το λέει ευθέως, όμως η υπόσχεση για μια ζωή χωρίς τέλος, τουλάχιστον ορατό, βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Άλεξ Χέρντ, αμερικανό συγγραφέα και αρθρογράφο των NEW YORK TIMES:

“είμαστε η πρώτη γενιά ανθρώπων, που θα ζήσει για πάντα. Κι αν πάλι αυτό δε γίνει, τότε θα είμαστε η τελευταία που θα πεθάνει!”

Έτσι, λοιπόν, για το σύγχρονο πολιτισμό η ώρα της αλήθειας έχει φθάσει, επειδή, αλλάζοντας τον τρόπο που πεθαίνουμε, θα αλλάξουμε για πάντα και τον τρόπο που ζούμε. Εντούτοις ο άνθρωπος συνεχίζει να στέκεται μακριά από τη φύση, αν και εξακολουθεί να την καταστρέφει με παντοειδείς τρόπους και μεθόδους, γιατί θεωρεί ότι το σώμα του δεν είναι τίποτε άλλο από ύλη, μια οργανική μηχανή που μπορούμε να χειριζόμαστε κατά βούληση.
 

Όταν ο Άλντους Χάξλεϋ έγραψε το προφητικό βιβλίο του Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος το 1932, λίγοι μπορούσαν να φανταστούν ότι το όραμά του θα γινόταν πραγματικότητα λίγο πριν από το τέλος του 20ου αιώνα. Μετά τις καταστροφές και τα επιτεύγματα που σφράγισαν τον 20ό αιώνα, η ανθρωπότητα για μια ακόμη φορά στόχευε προς ένα μέλλον που θα είναι, υποτίθεται, ένα βήμα πιο κοντά στην τελειότητα. Οι νέες ανακαλύψεις στη βιοτεχνολογία προετοιμάζουν το έδαφος για ένα αύριο, κατά το οποίο η Γη και ο άνθρωπος δε θα είναι αυτό που ξέραμε. Σε χιλιάδες εργαστήρια ανά τον κόσμο μια νέα πραγματικότητα γεννιέται αυτή τη στιγμή που αφορά ιούς, χίμαιρες, κλώνους, βιογενετικά πειράματα. Εκείνο, λοιπόν, που μένει ακόμη απροσδιόριστο είναι το, αν η νέα αυτή πραγματικότητα ανήκει περισσότερο στο όνειρο ή στον εφιάλτη. Πραγματικά, οι νέες γενετικές τεχνικές, πριν αρχίσουν να εφαρμόζονται μαζικά, προκαλούν τρόμο. Η προοπτική σχεδίασης μωρών, για παράδειγμα, με χαρακτηριστικά που ζητούν οι γονείς, έχει ξεσηκώσει μια μερίδα γιατρών, θρησκευτικών ηγετών και πολιτικών. Οι πιο αισιόδοξοι, πάντως, θεωρούν πως παιδιά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δε θα είναι είδος για μουσείο, αλλά κάτι πολύ συνηθισμένο τα επόμενα χρόνια. Προς το παρόν οι κλινικοί γιατροί προειδοποιούν, ότι ακόμη κι αν οι τεχνικές για την κατασκευή μωρών κατά παραγγελία τελειοποιηθούν εντός της επόμενης δεκαετίας, θα πρέπει να εφαρμοστούν για την πρόληψη ασθενειών και όχι για τη βελτίωση της φύσης. Κι αυτό, γιατί η άνιση πρόσβαση στις δυνατότητες της ευγονικής θα προκαλέσει γενικότερες ανισότητες.
 

Aldus Huxley

Το σενάριο του Χάξλεϋ είχε κάποια έννοια το 1932. Μερικές αμερικανικές πολιτείες στείρωναν δια της βίας “πτωχούς τω πνεύματι” και ο Χίτλερ επαινούσε αυτήν την πολιτική στο βιβλίο του Ο Αγών Μου. Η επανάσταση όμως στη βιοτεχνολογία, την οποία προέβλεψε αμυδρώς ο Χάξλεϋ, έκανε τη λογική της ευγονικής άνω-κάτω. Η βιοτεχνολογία επιτρέπει στους γονείς να επιλέγουν γενετικά χαρακτηριστικά με επιλεκτική έκτρωση ή με επιλεκτική επανεμφύτευση ωαρίων γονιμοποιημένων σε δοκιμαστικό σωλήνα ή ίσως σε μερικά χρόνια με ενσωμάτωση γονιδίων σε γονιμοποιημένα ωάρια. Στις μέρες του Χάξλεϋ η ευγονική εφαρμοζόταν μόνο κατά διαταγή της κυβέρνησης - ίσχυε η απαγόρευση γενετικών “μαστορεμάτων” για να προληφθούν οι γενετικές ανωμαλίες. Έπειτα, ας μη λησμονούμε, ότι η ανθρώπινη κλωνοποίηση είναι πλέον σε εφαρμογή.

Το 1932 ο Άλντους Χάξλεϋ με το μυθιστόρημα Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος εισήγαγε τους αναγνώστες σε έναν τρομακτικό κόσμο, όπου οι ίδιες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μαζικών προϊόντων, εφαρμόζονται για τη μαζική παραγωγή ανθρώπων σε εργαστήρια.

Το 1977 επιστήμονες στο Bourne Hall του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ πραγματοποίησαν την πρώτη εξωσωματική γονιμοποίηση. Από τότε έχει γίνει εφικτό να γεννηθούν δεκάδες χιλιάδες “παιδιά του σωλήνα”. Παράλληλα, έχει επίσης καταστεί εφικτό να επιζούν πρόωρα μωρά. Ακόμη και 20 εβδομάδες κύησης είναι σήμερα αρκετές για να κρατηθεί ένα μωρό στη ζωή. Η εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης μικραίνει όλο και περισσότερο το κενό ανάμεσα στην εξωσωματική γονιμοποίηση μέσα σε δοκιμαστικό σωλήνα και στα μηχανήματα υποστήριξης της ζωής ενός πρόωρα γεννημένου μωρού. Ένα κενό που πιστεύεται, ότι θα καλυφθεί οριστικά ως το 2022 περίπου. Δηλαδή το μωρό δε θα γεννιέται ακολουθώντας την κλασική διαδικασία. Το έμβρυο θα παραμένει έξω από το μητρικό σώμα. Κάτι που σημαίνει, ότι από το 2022 η δημιουργία μιας νέας ανθρώπινης ζωής μπορεί να γίνεται εξ ολοκλήρου τεχνητά. Μήπως και με “διανομή κατ’οίκον;”.

Φανταστείτε τώρα τι συμβαίνει με την παραγωγή ιών που σκοπό έχουν τη μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού στον πλανήτη μας.

Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ορόσημα ενός μέλλοντος που καταφθάνει. Ενός μέλλοντος όπου ο άνθρωπος θα είναι μόνιμος κάτοικος και κάποιου άλλου πλανήτη εκτός από τη Γη. Για να γίνει αυτό όμως, χρειάζεται ο άνθρωπος να κατανοήσει τι ακριβώς σημαίνει ελευθερία και μάλιστα όταν αυτή έχει την έννοια της αυτονομίας. Μάλιστα η κεντρική ιδέα του ανθρωπισμού των νεότερων χρόνων είναι η ελευθερία με την έννοια της αυτονομίας. Αυτονομία σημαίνει όχι μόνον αποτίναξη των περιορισμών, των προκαταλήψεων και των νόμων που περιορίζουν την ανθρώπινη ελευθερία στις διάφορες διαστάσεις της, όχι μόνον απουσία εσωτερικού και εξωτερικού καταναγκασμού, αλλά και θετικά, αυτοπροσδιορισμό και αυτοδιάθεση του ανθρώπου με βάση τη λογική, κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων θεμελιωμένη στην ιδέα του δικαίου. Με την αυτόνομη ελευθερία του ο άνθρωπος συνδέει την αξιοπρέπειά του, αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα όντα μέσα στον κόσμο. Αξιοπρέπεια έχει κατά τον Καντ μόνον ο άνθρωπος ως ελεύθερο και ηθικό ον. Ενώ ο,τιδήποτε άλλο υπάρχει στον κόσμο έχει “σχετική αξία”, “τιμή”, ο άνθρωπος ως αυτόνομο ον έχει “απόλυτη αξία”, είναι η “θεμελιώδης αξία”. “Ό,τι έχει μια τιμή μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο ισότιμό του. Ό,τι όμως είναι υπεράνω κάθε τιμής, και συνεπώς δεν έχει κανένα ισότιμό του, αυτό έχει αξιοπρέπεια”. Σύμφωνα με τον Καντ, λοιπόν, “η αυτονομία είναι το θεμέλιο της αξιοπρέπειας της ανθρώπινης, όσο και κάθε άλλης έλλογης φύσης”. Βεβαίως στον Καντ, ο οποίος έκανε την αυτονομία “Magna Charta της ηθικής των νεότερων χρόνων”, ελευθερία δε σημαίνει αδέσμευτο αυτοπροσδιορισμό, αλλά απόλυτη δέσμευση και υπακοή στον ηθικό νόμο. Έτσι, μόνο αν συνδέσει ο άνθρωπος την ηθική με την ελευθερία και εμποτίσει μέσα σε αυτές την τεχνολογική ανάπτυξη και τη γνώση, θα μπορέσει να προβάλει την παρουσία του ως σωστός και δίκαιος διαχειριστής μέχρι τις εσχατιές του Σύμπαντος, εκεί που ίσως βρίσκεται το λίκνο της δημιουργίας του.
 

Γεννιούνται όμως πάλι κάποια ερωτήματα, έστω υποθετικά: Πως άραγε βλέπει ένας εξωγήϊνος εμάς τους ανθρώπους; Τι θα σκεφτόταν άραγε για τους ανθρώπους ένα νοήμον ον από τον πλανήτη Άρη ή την Αφροδίτη ή από κάποιο άλλο αστρικό σύστημα στις εσχατιές αυτού του γαλαξία; Ποια αλλόκοσμα υπαρξιακά μυστικά κρύβονται στο DNA και ποιο είναι το μεγαλύτερο αναπάντητο ερώτημα της σύγχρονης βιολογίας; Μήπως θα πρέπει να προετοιμαστούμε, εμείς οι κάτοικοι της Γης, για μια μελλοντική κοινωνία, στην οποία θα υπάρχουν μορφές ζωής πιο έξυπνες όχι μόνο από εμάς τους ανθρώπους, αλλά και απ’ τους ρετροϊούς, όπως είναι ο κορωνοϊός ο άμεσα κατηγορούμενος για την πιο πρόσφατη πανδημία, οι οποίες θα κατοικούν τόσο στην υδρόγειο όσο και στα πιο απομακρυσμένα άστρα του γαλαξία;

Οι σύγχρονοι επιστήμονες πιστεύουν πως δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο “ανθρώπινο” γονίδιο. Μια τέτοια απάντηση όμως εξαρτάται από την οπτική γωνία του παρατηρητή. Ένα νοήμον ον από κάποιον άλλον πλανήτη θα κατέτασσε πιθανότατα τους ανθρώπους ως ένα είδος που μοιάζει έντονα στο χιμπαντζή. Εμείς όμως γνωρίζουμε, ότι υπάρχει κάτι σ’ εμάς που μας κάνει εντελώς διαφορετικούς από τα υπόλοιπα πρωτεύοντα. Κι αυτό το κάτι είναι η πανίσχυρη κοινωνική έννοια του να είναι κανείς άνθρωπος. Δεν είναι σίγουρα κάποιο γονίδιο.

Αν όμως αρχίζαμε μια προσπάθεια βελτίωσης ορισμένων ανθρώπων με σκοπό να σταλούν στον Άρη και να ιδρύσουν εκεί αποικίες, τότε θα προέκυπτε αναπόφευκτα ένα νέο κι εντελώς διαφορετικό είδος ανθρώπων. Αυτό βέβαια θα συνέβαινε αναγκαστικά, επειδή ο σημερινός ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις αντιξοότητες του αρειανού περιβάλλοντος. Ωστόσο εμείς οι άνθρωποι κρύβουμε μέσα μας άπειρες δυνατότητες. Μάλιστα, όπως τονίζει και ο συγγραφέας και καθηγητής της γενετικής Στιβ Τζόουνς: “Να θυμάστε πάντοτε πως όλες οι δυνατότητες υπάρχουν μέσα μας! Απλώς οι πολιτιστικές συνθήκες έρχονται κάθε φορά και ανασύρουν μερικές!”.

Ο πασίγνωστος, μεγαλοφυής επιστήμονας και σύγχρονος πατέρας της κοσμολογίας Stephen Hawking, παρατηρώντας τις εξελίξεις της βιογενετικής, προειδοποίησε τους επιστήμονες να επέμβουν άμεσα στο ανθρώπινο DNA, “έτσι ώστε το είδος μας να μείνει στην αιχμή των τεχνολογικών εξελίξεων, διαφορετικά οι έξυπνες μηχανές θα καταλάβουν τον κόσμο. Πρέπει να μεταλλαχθούμε ή θα μας κατακτήσουν τα ρομπότ!”, όπως τόνισε. Ο Hawking εξήγησε ότι, η τεχνολογία προχωρά πολύ γρήγορα και οι υπολογιστές διπλασιάζουν την απόδοσή τους σχεδόν κάθε μήνα. Αντίθετα οι άνθρωποι αναπτύσσονται εκατομμύρια φορές πιο αργά. Έτσι πρέπει να αλλάξουν το DNA τους με τεχνητούς τρόπους, ειδάλλως θα μείνουν πολύ πίσω. “Με μία καλοσχεδιασμένη μετατροπή των ανθρώπινων γονιδίων, οι άνθρωποι μπορούν να βελτιωθούν. Ο δρόμος προς την πλήρη γενετική μετάλλαξη είναι μακρύς, πρέπει όμως να τον ακολουθήσουμε, αν θέλουμε τα βιολογικά συστήματα να παραμείνουν ανώτερα από τα ηλεκτρονικά”.
 

Stephen Hawking

Αναμφισβήτητα πάντως υπάρχουν δυνάμεις μέσα και γύρω μας, που είναι θετικές και αρνητικές. Δυνάμεις που θα μας ευεργετήσουν και δυνάμεις που θα μας καταστρέψουν. Χρειάζεται μια σύνεση για να μπορέσουμε ή να ελέγξουμε αυτές τις δυνάμεις και να τις βάλουμε να υπηρετούν το καλό της ανθρωπότητας ή να τις δεσμεύουμε, όταν βλέπουμε ότι δεν μπορούμε να ενεργήσουμε έτσι. Διότι χρειάζεται μια πνευματική σύνεση και ωριμότητα για να γνωρίζουμε πως θα χρησιμοποιήσουμε τις δυνάμεις που μας περιβάλλουν. Καθημερινά κατασκευάζονται καινούργιες μηχανές και συσκευές και διάφορες τεχνικές διδάσκονται πρόθυμα από αυτούς που προσμένουν να κερδίσουν κάτι. Άραγε συμβιβάζεται η ηθική ζωή με την παράλληλη καθημερινή έκθεσή μας στις καθοριστικές επιδράσεις της τεχνολογίας και ιδιαίτερα της βιοτεχνολογίας; Ένα είναι σίγουρο: δεν μπορούμε να ενοχοποιήσουμε την ανάπτυξη της επιστήμης, αλλά μονάχα την αρνητική χρήση της.

Σήμερα οι επιστήμονες μπορούν εύκολα να φανταστούν πως θα μοιάζει η ημέρα εκείνη, κατά την οποία θα αποκτήσουμε πλήρη επίγνωση του ποιοι είμαστε, γιατί αρρωσταίνουμε, γιατί μολυνόμαστε από ιούς και βακτήρια, γιατί γερνάμε και τελικά γιατί πεθαίνουμε. Οι εταιρείες φαρμάκων θα συλλέγουν τη γενετική γνώση με σκοπό τη δημιουργία φαρμάκων προσαρμοσμένων στην δράση ειδικών γονιδίων - μία προσπάθεια που ονομάζεται “φαρμακογονιδιωματική” (“pharmacogenomics”). Σε μερικά χρόνια ο φαρμακοποιός μπορεί να προσφέρει μία συγκεκριμένη έκδοση ενός φαρμάκου που ρυθμίζει την πίεση του αίματος σε κάποιον, βασιζόμενος στο μοναδικό του προφίλ, ενώ ο άνθρωπος που στέκεται στην ουρά πίσω του, μπορεί να πάρει μία διαφορετική έκδοση του ίδιου φαρμάκου. Άλλες εταιρείες έχουν ήδη αρχίσει τη μηχανική παραγωγή αναλύσεων αίματος, που αποκαλύπτουν την ύπαρξη γονιδιακών μεταλλαγών ενδεικτικών για την εμφάνιση ασθενειών, ιώσεων, λοιμώξεων, μολύνσεων και προβλέπουν την πιθανότητα εμφάνισης καταστροφικών ασθενειών, όπως της Χορείας Huntington ή επιδημιών και πανδημιών, όπως είναι ο covid-sars 2. Eπίσης μερικοί επιστήμονες διατηρούν ακόμη ελπίδες για τη γονιδιακή θεραπεία, με κατευθυνόμενη προσθήκη υγιών γονιδίων στο σώμα του ασθενούς. Ο J. Craig Venter, πρόεδρος της Celera, προέβλεψε ότι “η γνώση του γονιδιώματος θα αλλάξει τον τρόπο εφαρμογής των φαρμακολογικών δοκιμών και θα σηματοδοτήσει μία ολοκληρωτικά νέα εποχή, αυτή της εξατομικευμένης ιατρικής”.

Ακόμη και με τον γενετικό κώδικα στο χέρι η βιομηχανία των γονιδιωμάτων αντιμετωπίζει προκλήσεις. Μερικές είναι τεχνικού χαρακτήρα: άλλο πράγμα είναι να γνωρίζεις τη χημική δομή ενός γονιδίου, για παράδειγμα, και τελείως διαφορετικό να κατανοείς την πραγματική του λειτουργία. Άλλες προκλήσεις είναι νομικού χαρακτήρα: Πόσα στοιχεία πρέπει να γνωρίζεις για ένα γονίδιο με σκοπό την έκδοση αποκλειστικού δικαιώματος χρήσης του (“patent”); Τελικά πολλά διλήμματα είναι κοινωνικού χαρακτήρα: Θέλει κανείς πραγματικά να μάθει, ότι πάσχει από μία καταστροφική ασθένεια που δεν επιδέχεται θεραπείας, αλλά που δεν θα τον επηρεάσει για τα επόμενα 20 χρόνια; Καθώς οι επιστήμονες θα ξετυλίγουν το μίτο του γονιδιώματος, η προσπάθεια που θα γίνεται, θα απαιτείται να είναι όλο και περισσότερο ανθρώπινη.
 

Επίσης δεν πρέπει να παραβλέπουμε τα κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν. Η Βιοπληροφορική (Bioinformatics) είναι ένας νέος τομέας της γενετικής επιστήμης, που συνδυάζει τη σύγχρονη τεχνολογία με τις πληροφορίες, που προκύπτουν από την ανάγνωση του γενετικού μας κώδικα. Στις τράπεζες πληροφοριών που δημιουργούνται καταγράφεται το γενετικό προφίλ του καθένα. Οι υπεύθυνοι προσωπικού των πολυεθνικών εταιρειών γνωρίζουν πολύ πριν από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο εάν και πότε, ο υποψήφιος για μια θέση εργασίας, θα αρρωστήσει. Ο αποκλεισμός των γενετικά ακατάλληλων εργαζομένων από τις εταιρείες είναι ένα ορατό ενδεχόμενο.

Πάμπολλα ερωτήματα έχουν αρχίσει τις τελευταίες δεκαετίες να απασχολούν την επιστημονική κοινότητα, καθώς δεν υπάρχει ακόμη νομοθεσία, που να προσδιορίζει ζητήματα, όπως η ιδιοκτησία και η εκμετάλλευση του γενετικού κώδικα. Μέχρι τη στιγμή που θα γίνει κάτι τέτοιο, οι εφαρμογές του DNA αποτελούν ελεύθερο πεδίο, στο οποίο όλοι μπορούν να επιδίδονται σε πειραματισμούς και εφαρμογές ιδεών, φυσικά με το αζημίωτο. Το ίδιο περίπου συνέβη και με τα εμβόλια για την καταπολέμηση του κορωνοϊού, όπου αναμίχθηκαν πολλές πολυεθνικές εταιρείες φαρμάκων, διεκδικώντας η καθεμία για τον εαυτό της το μεγαλύτερο κομμάτι από την πίτα του οικονομικού κέρδους.

Επιπλέον, η πανδημία αποκαλύπτει και ταυτόχρονα αποκρύπτει ένα βιοπολιτικό παρόν που ορίζεται από μια πολλαπλότητα πολιτικών, ιστορικών, επιστημολογικών, πολιτισμικών, συναισθηματικών και ηθικών όψεων, σημείων θέασης ή τρόπων ανάγνωσης, την ταξική μεροληψία ενός παγκόσμιου καπιταλισμού, την μιλιταριστική και ξενοφοβική αναπαράσταση του ιού ως «εξωτερικού εχθρού», τον θετικισμό του ημερήσιου επιδημιολογικού απολογισμού, τη σιωπηρή θλίψη για τη χαμένη χειραψία και τις επιπτώσεις αυτής της απώλειας στη δημοκρατική συλλογικότητα, αλλά και την επίγνωση της ηθικοπολιτικής σύνθεσης της κοινωνικής επαφής.

Σίγουρα η εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων φυσικής απόστασης είναι αναγκαία, με τον απαράβατο όρο να μην αναπαράγει ή εντείνει κοινωνικές ανισότητες και να εξασφαλίζεται η δημοκρατική λογοδοσία των κυβερνητικών αποφάσεων. Αυτά που δεν είναι αναπόφευκτα είναι το έλλειμμα κοινωνικής δικαιοσύνης και κοινωνικής αλληλεγγύης αναφορικά με την πρόσβαση στην ιατρικοφαρμακευτική φροντίδα, ο ρατσιστικός λόγος που στιγματίζει και στοχοποιεί συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες μέσω στερεοτύπων στο όνομα της «υγειονομικής απειλής», η μη προστασία της υγείας και των δικαιωμάτων των κρατουμένων, των αστέγων, των Ρομά, των προσφύγων που διαμένουν σε κέντρα φιλοξενίας. Επίσης, αυτό που δεν είναι αναπόφευκτο είναι οι ανισότητες σε εξοπλισμό και υποδομή ψηφιακής διασύνδεσης που περιορίζουν το δικαίωμα ισότιμης πρόσβασης στην εκπαίδευση.
 

Η πανδημία μάς τοποθετεί, θέλοντας και μη, σε μια θέση ηθικοπολιτικής ευθύνης απέναντι στους άλλους. Μάς τοποθετεί, δηλαδή, μπροστά στην ευθύνη που επιφέρει η πιθανότητα ή η δυνατότητα να μολύνουμε τους άλλους. Αυτή η θέση προϋποθέτει την κριτική στάση απέναντι στη φαντασίωση της άτρωτης αυτοδυναμίας, την επίγνωση των όποιων προνομίων «ασφάλειας» και την ανταπόκριση στην ευάλωτη υγεία των άλλων.

Έπειτα από ενάμιση χρόνο εγκλεισμού, τρομοκρατίας, οικονομικού αφανισμού των λαϊκών στρωμάτων, αστυνομοκρατίας, αυστηρής λογοκρισίας και στοχευμένης παραπληροφόρησης που οδήγησε σε μια ολοκληρωτική κατάκτηση της Δύσης από έναν θανατηφόρο ιό, δε μπορούμε παρά να είμαστε πλέον πεπεισμένοι ότι σε όλη αυτή τη διάρκεια των εγκλεισμών δεν ασκήθηκε σε όλο το Δυτικό πολιτισμό παρά μια άσκηση εμπόλεμης κατάστασης  - που φέρει τους δικούς του ομήρους, αν και, παραδόξως, υπερτερούν αριθμητικά από τους κατακτητές του.

Το αποτέλεσμα είναι ότι ο ιός θα κάνει τον κύκλο του όπως όλοι οι ιοί, όπως πάντα στην ιστορία των μολυσματικών ασθενειών. Ο φόβος, ο πανικός και ο άλογος ή άμετρος εξαναγκασμός δεν είναι ιδανικές στρατηγικές για τη διαχείριση ιών. Η νοημοσύνη και οι ιατρικές θεραπείες είναι πολύ καλύτερες.

Επίσης, με σιγουριά μπορούμε να πούμε, ότι οι απαγορεύσεις κυκλοφορίας και εργασίας και η τρομοκρατία μέσω των ΜΜΕ αποτελούν ξεκάθαρα μια υπέρμετρη μορφή κοινωνικής και ατομικής κακοποίησης στην ανθρώπινη ιστορία. Μερικοί επιστήμονες και πολιτικοί το έχουν τονίσει αυτό με δηλώσεις τους, θέτοντας και άλλα ερωτήματα. Τέτοια παραδείγματα είναι τα παρακάτω:

• «Το ποσοστό θνησιμότητας των λοιμώξεων φαίνεται να είναι περίπου το ίδιο με εκείνο της γρίπης, αλλά δεν έχουμε εισαγάγει ποτέ αυτά τα δραστικά μέτρα πριν, όταν είχαμε πανδημίες γρίπης. Και δεν μπορούμε να ζήσουμε μαζί τους για τα επόμενα χρόνια »(Καθ. Peter Gøtzsche , 1 Δεκεμβρίου 2020).
• «Είναι ένα μεγάλο παραλήρημα, αλλά οργανώνεται από τις μεγάλες φαρμακευτικές αλλά και από πολιτικούς… Είναι ένας φόβος που οργανώνεται για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους» (Καθ. Christian Perronne , 31 Αυγούστου 2020).
• «Σκεφτείτε αυτά τα δύο ερωτήματα:… Είναι ο κοροναϊός τεχνητός από τον άνθρωπο;… Έχουν προσπαθήσει να χρησιμοποιήσουν αυτήν την ιογενή νόσο ή αυτήν την ψύχωση για τους σκοπούς και τα ενδιαφέροντά τους;» (Alexander Lukashenko, Πρόεδρος της Λευκορωσίας).