Space Opera: In Space, Nobody Can Hear You Sing
Πρέπει να πέτυχα πρώτη φορά τον όρο “Space Opera” όσο ήμουν ακόμα φοιτητής, αν δεν κάνω λάθος πρέπει να ήταν σε κάποια online συζήτηση για ένα Star Wars, λογικά κάποιο από τα prequel.
Ήταν μεγάλη η συζήτηση από τότε ακόμα γιατί δεν πρέπει να αποκαλούνται οι ταινίες Star Wars ως “science fiction”, μιας και οι σχέσεις της σειράς με την επιστήμη είναι κάπως... complicated. Τότε λοιπόν ήταν που είδα πρώτη φορά τον όρο αυτόν, “Space Opera”, και ομολογώ ότι με ιντρίγκαρε. Στο μυαλό μου μια space opera ήταν μια κυριολεκτικά μια όπερα στο διάστημα, έτσι υπερδραματική και με πολύ στόμφο, όπως άλλωστε είναι λίγο-πολύ και το ύφος του Star Wars, απλά με λιγότερες κυρίες που πετάνε (μεταφορικές) κορώνες.
Η πραγματικότητα βέβαια, ως συνήθως, ήταν λίγο διαφορετική. Όταν πρωτοχρησιμοποιήθηκε ο όρος αυτός το 1941 ήταν μια παράφραση του υποτιμητικού όρου “Soap Opera”, σαπουνόπερα δηλαδή, μια σειρά χαμηλής ποιότητας με πρωταρχικό σκοπό το κέρδος -οι σαπουνόπερες άλλωστε δημιουργήθηκαν αρχικά καθαρά ως εκτεταμένες διαφημίσεις για σαπούνια!
Να τονίσω κάπου εδώ ότι αυτοί που χαρακτήρισαν έτσι τα πρώιμα δείγματα αυτού του είδους (Buck Rogers, Flash Gordon) το έκαναν γιατί τα έβρισκαν κάπως απλοικά και μη ρεαλιστικά. Φυσικά όταν ξεκίνησε το είδος η ανθρωπότητα ακόμα δεν είχε αρχίσει να ταξιδεύει στο διάστημα, οπότε οποιαδήποτε συζήτηση για ρεαλισμό πετιέται από το κοντινότερο air lock. Ευτυχώς για όλους μας οι δημιουργοί δεν πτοήθηκαν, ενώ οι αυτοί που γκρίνιαζαν για έλλειψη ρεαλισμού πιθανολογώ ότι δεν τους ξανακάλεσε κανείς σε πάρτι.
Πλέον σήμερα, όταν αναφερόμαστε στον όρο space opera, εννοούμε κάποια σειρά, ταινία ή κάποιο βιβλίο που ανήκει γενικότερα στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, αλλά δίνει πιο πολύ έμφαση στη φαντασία παρά στο επιστημονικό κομμάτι. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιεί τη φαντασία για να εξηγήσει κάποια πράγματα τα οποία δεν έχει κατακτήσει τεχνολογικά η ανθρωπότητα, όπως το ταξίδι με ταχύτητες που πλησιάζουν ή και ξεπερνούν αυτή του φωτός, αντί να βασίζεται σε καθαρά “σκληρά” επιστημονικά δεδομένα.
Ο πιο ωραίος και άμεσος ορισμός του τι είναι μια space opera που έχω συναντήσει μέχρι τώρα είναι ο εξής: η Space Opera είναι για την επιστημονική φαντασία ό,τι είναι το High Fantasy για το είδος της παραδοσιακής φαντασίας. Φυσικά υπάρχουν διαβαθμίσεις του πόσο ρόλο παίζει η φαντασία στον εκάστοτε κόσμο, συγκρίνετε π.χ. το Star Wars με το remake του Battlestar Galactica.
Τους παραπάνω ορισμούς τους έχω βρει στο (αγαπητό στους νερντς του κόσμου όλου) site All the Tropes (https://allthetropes.fandom.com/wiki/Space_Opera)
Αρκετά όμως με τη θεωρία και τους ορισμούς, δεν είναι θέμα για Πανελλήνιες αυτό (αν δίνετε Πανελλήνιες πάντως, καλή τύχη). Για ποιο λόγο είναι τόσο αγαπητό το είδος της... διαστημικής όπερας;
Δεν μπορώ να σας απαντήσω για όλους, αλλά για εμένα τεράστιο ρόλο παίζει το γεγονός ότι όταν μεγάλωνα, ήταν παντού. Το Star Wars το λατρεύαμε όλοι και η τηλεόραση το έβαζε συχνά, όπως και άλλες παλιότερες ταινίες όπως το Flash Gordon, ενώ το Σαββατοκύριακο ήταν γεμάτο σειρές του είδους, Star Trek: The Next Generation, Babylon 5, Star Trek: Deep Space 9... μέχρι και το ορίτζιναλ Battlestar Galactica των '70s είχε παίξει κάποτε. Για τους gamers υπήρχε και η επική σειρά Wing Commander η οποία μας επέτρεψε να ζήσουμε από πρώτο χέρι την ένταση ενός διαγαλαξιακού πολέμου.
Όσοι μάλιστα εντρύφησαν στο Internet νωρίς πρόλαβαν και άλλες σειρές που εδώ στην Ελλάδα δυστυχώς τα τηλεοπτικά κανάλια αγνόησαν, όπως το Farscape, το Stargate, το Lexx και φυσικά η πιο αδικημένη σειρά όλων των εποχών, το Firefly. Έχω την αίσθηση ότι το Stargate μπορεί να είχε παίξει για λίγο στο Star, αλλά δεν δίνω και όρκο.
Ωστόσο, το στοιχείο που έχουν οι διαστημικές όπερες και με γοητεύει όσο λίγα πράγματα, είναι η δυνατότητά τους να μας ταξιδέψουν σε ένα μέλλον το οποίο αν και σίγουρα όχι τέλειο, σου δημιουργεί μια αίσθηση αισιοδοξίας. Οι άνθρωποι, αν και συνήθως ακόμα τρώγονται μεταξύ τους, έχουν καταφέρει να συνεργαστούν τόσο ώστε να ξεπεράσουν τις ανόητες διαφορές στις οποίες δίνουμε σημασία σήμερα, όπως η διαφορά στο χρώμα του δέρματός τους ή το τι φύλο ή σε ποια χώρα έτυχε να γεννηθούν.
Αν σκεφτείτε μάλιστα σε ποια εποχή έγινε δημοφιλές το είδος, εν μέσω του ψυχρού πολέμου όπου πραγματικά ο κόσμος δεν ήξερε αν θα υπάρχει αύριο, καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό ήταν να υπάρχει μια τέτοια αισιόδοξη προσέγγιση για το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Όχι μόνο ως απλή διέξοδος από την παράνοια ενός επικείμενου πυρηνικού πολέμου, αλλά και ως μια απόδειξη του τι μπορούμε να καταφέρουμε ως είδος αν απλά σταματήσουμε να βλέπουμε τον διπλανό μας ως τον εχθρό μας.
Τέλος, δεν σας κρύβω ότι πάντα έβρισκα συναρπαστική την ιδέα του να πατήσω το πόδι μου σε έναν πλανήτη ο οποίος δεν θα είναι η Γη. Τόσες δυνατότητες για εξερεύνηση, τόσα πολλά πράγματα που θα ήταν διαφορετικά από αυτά που έχουμε συνηθίσει, τόσα πολλά πράγματα να ψάξουμε και να βρούμε τα οποία θα μπορούσαν να μας επιτρέψουν να γίνουμε ακόμα καλύτεροι. Και μια space opera μας επιτρέψει να ζήσουμε, έστω και έμμεσα, το πως θα ήταν να βρισκόμαστε σέ έναν τέτοιο κόσμο, όπου η ανθρωπότητα εξερευνεί το σύμπαν για να δημιουργήσει ένα καλύτερο αύριο.
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ σε κάποιες από τα αγαπημένα μου space opera σειρές. Τα Star Trek The Next Generation και Deep Space 9 είναι κλασσικές επιλογές, αλλά το Babylon 5 θα έλεγα τα ξεπερνάει τόσο από πλευράς φιλοδοξίας αλλά και φιλοσοφικού βάθους της ιστορίας του. Οι σειρές αυτές είναι πολύ παλιές πλέον οπότε οι νεώτεροι θα cringe-άρετε πιθανότατα με το οπτικό τους κομμάτι, οπότε προσπαθήστε να τις δείτε σα να βλέπετε ένα θεατρικό έργο, όπου τα σκηνικά δεν έχουν σκοπό το ρεαλισμό αλλά την ατμόσφαιρα. Μια κάπως πιο πρόσφατη σειρά η οποία οπτικά κρατιέται πολύ καλά είναι το Battlestar Galactica του Ronald D. Moore. Η ποιότητα όμως της ιστορίας του πέφτει κατακόρυφα στα τελευταία 5-6 επεισόδια, οπότε μην πείτε ότι δεν σας προειδοποίησα!