Μια άλλη, ίσως παραγκωνισμένη, ιδιότητα της λογοτεχνίας του Φανταστικού

Δε θα πω ψέματα. Οι σκέψεις για το πρώτο μου άρθρο στη ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ.Κ., άρθρο γνωριμίας με τους επισκέπτες της λέσχης, με βασάνισαν λιγάκι. Με τι θέμα ν’ ασχοληθώ; Τι να προσπαθήσω ν’ αναλύσω; Εξάλλου, τόσα έχουν, ήδη, ειπωθεί. Θα πρέπει η θεματολογία να τριγυρνά στις παρυφές της ανάλυσης της λογοτεχνίας του φανταστικού, αυτό είναι το μόνο σίγουρο.

Έτσι, σιγά-σιγά, ξεπήδησαν και οι πρώτες μεστές ιδέες μες το μυαλό μου. Ιδέες που σύντομα βάφτηκαν με ζωηρά χρώματα, πείθοντάς με, πως αξίζει να τις βάλω στο χαρτί.

Λίγο πολύ όλοι μας έχουμε σκεφτεί: Γιατί μου αρέσει το Fantasy ως υποείδος λογοτεχνίας; Οι απαντήσεις, όπως και στα περισσότερα θέματα, όταν κάποιος προσπαθεί να τα εξετάσει διεξοδικά, ποικίλες και πολύπλοκες και σίγουρα ένα άρθρο δεν αρκεί για να τις συμπεριλάβει όλες.

Ας κάνω όμως μια προσπάθεια...

Κάποιοι ενθουσιαζόμαστε από τη γνωριμία με άγνωστους, ανεξερεύνητους κόσμους, που μας μεταφέρουν στο μακρινό μέλλον, στο παρελθόν ή ακόμη και σε παράλληλες διαστάσεις, όπου βλέπουμε μύθους, γνώριμους ή πρωτοφανείς, να ζωντανεύουν μέσα από τις σελίδες των βιβλίων μπροστά στα μάτια μας. Άλλοι, ταξιδεύοντας μέσω της αφήγησης, καταφέρνουμε ν’ αφήνουμε πίσω, έστω και για λίγο, τη ζοφερή πραγματικότητα. Βέβαια, ίσως τελικά μέσα από αυτά τα ταξίδια ν’ αντλούμε δύναμη για ν’ αντιμετωπίσουμε το σήμερα. Να βρίσκουμε ξανά την ελπίδα, έχοντας γίνει μάρτυρες της πολυπόθητης επικράτησης των πρωταγωνιστών μας, που συνήθως αντιμετωπίζουν εχθρούς και προβλήματα πέρα από όρια της λογικής.

Οι παραπάνω λόγοι ισχύουν, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, για όλους μας. Φυσικά, ο καθένας ως ξεχωριστή προσωπικότητα, έχει και διαφορετικά ερεθίσματα / προτιμήσεις, που τελικά τον ωθούν να διαβάζει Fantasy. Ορμώμενος από αυτή τη σκέψη, αποφάσισα να αναλύσω και τη δική μου αχίλλειο πτέρνα, που με κάνει συνεχώς να επιστρέφω στην ανάγνωση και την ενασχόληση με το είδος.

Από μικρό με ενθουσίαζαν τα παραμύθια. Κυρίως τα λαϊκά παραμύθια, αλλά και οι μύθοι που διασώζονται από την αρχαιότητα. Μεγαλώνοντας αντιλήφθηκα πως αυτά μοιράζονται ένα κοινό. Ανήκουν στη κατηγορία του διδακτικού παραμυθιού, των ιστοριών δηλαδή που προσπαθούν να μεταλαμπαδεύσουν στις επόμενες γενιές γνώσεις για θέματα κοινωνικά, πολιτισμικά ή ηθικά. Έπειτα, με χτύπησε ένας νεανικός έρωτας για την Οδύσσεια, που μέστωσε κατά την εφηβεία κι άρχισε να μεταπηδά ανεξέλεγκτα από έπος σε έπος. Πολλά από αυτά τα «epic» ήταν σχετικά σύγχρονα και η φαντασία του εκάστοτε συγγραφέα, αντικαθιστούσε τη δεδομένη πραγματικότητα, που υπό το πρίσμα των αρχαίων θρησκειών, διακατείχε τα κείμενα που τόσο είχα αγαπήσει πρωτύτερα. Πλέον, οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου αντικαθίστανται, από άλλες θεότητες, πλασμένες εξίσου από τη φαντασία των δημιουργών τους. Κι όμως, κάποια πράγματα δεν αλλάζουν. Ορισμένα στοιχεία ταξίδεψαν μέσα στους αιώνες παραμένοντας αναλλοίωτα, για να βρούνε καταφύγιο σε σελίδες βιβλίων που εξιστορούν μοντέρνα έπη. Για παράδειγμα, η Ύβρις εξακολουθεί τελικά να τιμωρείται, οι Αρετές των πρωταγωνιστών να δοκιμάζονται σκληρά και η Κάθαρση να μας προσφέρει εξίσου έντονα την αίσθηση του εξαγνισμού και της αγαλλίασης.

Γιατί όμως; Γιατί συμβαίνει αυτό; Κι ακόμη περισσότερο, γιατί ορισμένοι από εμάς βιώνουμε πιο έντονα τα παραπάνω, μέσω της ανάγνωσης Fantasy; Μήπως ευθύνεται πως εμείς, ενήλικες πια, που είμαστε ακόμα ερωτευμένοι με τις ιστορίες φαντασίας, δεν έχουμε ωριμάσει; Θα μπορούσε αυτός να είναι ο μοναδικός λόγος; Όσο κι αν θέλω να προσποιούμαι πως μέσα μου έχω παραμείνει παιδί, κρίνω πως τελικά, δεν είναι αυτή η απάντηση. Η απάντηση κρύβεται λιγάκι πιο βαθιά σε μια άλλη ιδιότητα της λογοτεχνίας του Φανταστικού, που εντέχνως απέφυγα να αποκαλύψω ολοσχερώς παραπάνω.

Το Fantasy ως είδος έχει μια ακόμη ιδιότητα. Ιδιότητα άρρηκτα συνδεδεμένη, με τον τρόπο που το ανθρώπινο είδος, εδώ και χιλιάδες χρόνια, μαθαίνει να διαχειρίζεται την πραγματικότητα και να περνά μέρος της συσσωρευμένης γνώσης του στις επόμενες γενιές. Τα παραμύθια! Μέσω αυτών διδασκόμασταν επί αιώνες για τον κόσμο, κι αν τους δώσουμε την ευκαιρία μπορούμε να εξακολουθούμε να διδασκόμαστε, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Βλέπετε, τα παραμύθια ή η λογοτεχνία του φανταστικού, μέσω της υπερβολής, των μεταφορών και της αλληγορίας, μπορούν να μας φέρουν αντιμέτωπους με προβλήματα του σήμερα, με έναν κομψό, εύπεπτο, ή ακόμη και βολικό τρόπο. Τρόπο, που δίχως το μανδύα του παραμυθιού, δίχως τους αόριστους παραλληλισμούς με την πραγματικότητα, θα ήταν αδύνατο να φέρει ορισμένες εικόνες στα μάτια μας, δίχως να προκαλούν δυσάρεστα, έως και αποκρουστικά, συναισθήματα.

«Μα εγώ δε χρειάζομαι παραμύθια για να κοιτάξω την αλήθεια κατάματα!» ίσως σκεφτεί ένας βετεράνος αναγνώστης, που αντιμετωπίζει ίσως και υπεροπτικά τη λογοτεχνία του φανταστικού. «Δώσε μου ότι έχεις, μέσα σε ένα καθημερινό πλαίσιο που πατάει στη Γη»

Μπορούμε να κατηγορήσουμε κάποιον για μια αντίστοιχη τοποθέτηση; Σίγουρα όχι! Στη τελική ο χρόνος και οι προτιμήσεις είναι προσωπικές κι ο καθένας επιλέγει πως και υπό ποια μορφή θέλει να επενδύσει σε μια ιστορία. Εξάλλου, διδαχές και μηνύματα μπορούν να μεταλαμπαδευτούν μέσα από κάθε μορφή τέχνης, όχι μόνο μέσω της λογοτεχνίας και σίγουρα όχι μόνο μέσω του Fantasy. Όσο κάποιος εξακολουθεί να αναζητά τη γνώση και την εξέλιξη, κατά τη διάρκεια της ζωής του, ακόμη κι αν δεν τον γνωρίζω προσωπικά, θα του βγάζω το καπέλο.

Επανερχόμενος, όμως, στις αρχικές μου σκέψεις θα τονίσω απλά το εξής. Μέσω της λογοτεχνίας του Φανταστικού, ακόμη κι όταν δεν το καταλαβαίνουμε, διδασκόμαστε. Αυτή είναι για εμένα η πιο κρυφή, αλλά ταυτόχρονα ισχυρή ιδιότητα του συγκεκριμένου είδους και κατά κάποιο τρόπο, έχω αποφασίσει να την υπηρετώ...