Άρθρο | "Που πήγαν τα τρομακτικά εξώφυλλα της λογοτεχνίας τρόμου;"
Όποιος σας είπε κάποτε να "μην κρίνεις ένα βιβλίο από το εξώφυλλο του" να ξέρετε ότι κάνει λάθος. Τα βιβλία πρέπει -αρχικά- να κρίνονται από το εξώφυλλο τους, μια και αυτή είναι η πρώτη επαφή μας μαζί τους. Ακριβώς όπως και σε μια γνωριμία η εξωτερική εμφάνιση παίζει τον πρώτο ρόλο ώστε στην συνέχεια να μας οδηγήσει να ανακαλύψουμε το "περιεχόμενο". Η ίδια η ψυχολογία μας λέει πως οι άνθρωποι κρίνουν αισθητικά και σχηματίζουν γνώμη σε οτιδήποτε δουν για πρώτη φορά (βλέπε Κάτω Από Το Κατώφλι, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).
Ένα καλό εξώφυλλο μπορεί να σε ιντριγκάρει, να σου δώσει μεμιάς το στίγμα του βιβλίου και να σε κάνει να θες να βουτήξεις το συντομότερο δυνατόν στις σελίδες του. Μπορεί επίσης να είναι τόσο όμορφα σχεδιασμένο που να μην μπορείς να τραβήξεις τα μάτια σου από πάνω του. Να το θες για να κοσμεί την βιβλιοθήκη σου, ακόμα και αν δεν το διαβάσεις ποτέ. Όσον αφορά τη λογοτεχνία τρόμου οι designers μεγαλούργησαν σε αυτό το τομέα, δίνοντας μας εξώφυλλα που θα μπορούσαν να σταθούν σαν κινηματογραφικές αφίσες. Μερικά μάλιστα αγγίζουν το επίπεδο "έργων τέχνης"! Ειδικά η δεκαετία του '80 βρίθει από τέτοια παραδείγματα. Θυμάμαι ακόμα όταν είχα δει για πρώτη φορά το εξώφυλλο του βιβλίου Οι Μύκητες Από Τον Γιογγόθ (Εκδόσεις Αίολος) και είχα πραγματικά τρομάξει. Διάολε, είχα ανατριχιάσει ακόμα και από τον τίτλο! Δεν γινόταν λοιπόν να αντισταθώ σε αυτό το βιβλίο. Οπότε, κατά την γνώμη μου, δεν πρέπει να υποτιμάμε τα εξώφυλλα των βιβλίων, μια και αυτά είναι που θα σου δώσουν την πρώτη αίσθηση σχετικά με τον κόσμο που κρύβεται πίσω τους.
Στην εποχή μας όμως δεν είναι ο κανόνας. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπαθούν, και μερικές φορές μας δίνουν ικανοποιητικά παραδείγματα (στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε καλό επίπεδο όσον αφορά εξώφυλλα γενικού τύπου), μα το σύνηθες είναι να ξεπετάνε μια "εύκολη" και διόλου ενδιαφέρουσα εικόνα, συνήθως από stock images ή με ψηφιακές εικόνες που δείχνουν ψεύτικες, είτε μπλεγμένες μεταξύ τους έτσι που να γίνεται ένας αχταρμάς από τον οποίο δεν βγάζεις άκρη (αντίστοιχα, αυτό συμβαίνει και με τα πόστερ του κινηματογράφου). Θα λέγαμε, ίσως, ότι υπάρχει μια κρίση σε αυτό το τομέα, ή μάλλον καλύτερα, μια παρακμή. Θυμίζω ότι μιλάμε αποκλειστικά για τη λογοτεχνία τρόμου και για το artwork των εξώφυλλων, όχι για τα ίδια τα βιβλία. Ρίξτε μια ματιά στα παρακάτω εξώφυλλα και πείτε μου με το χέρι στην καρδιά: αν τα βλέπατε αυτά στο βιβλιοπωλείο, χωρίς να γνωρίζετε τον συγγραφέα ή την υπόθεση, η πρώτη σας εντύπωση θα ήταν ότι πρόκειται ξεκάθαρα για λογοτεχνία τρόμου;
Κάποια θα μπορούσες να τα μπερδέψεις με μυστηρίου ή αστυνομικό θρίλερ ή ακόμα και αισθηματικά. Να πάρει, Τα Ερείπια του Σκοτ Σμιθ - ένα από τα τρομακτικότερα βιβλία - μοιάζει σαν ιστορικό μυθιστόρημα! Μια που το αναφέραμε, βρείτε το και διαβάστε το άμεσα. Έπειτα δείτε και την ταινία. Συνεχίζουμε. Ας δούμε τώρα μερικούς από τους τίτλους που κυκλοφορούσαν παλιότερα...
Αν έβλεπα κάποια από αυτά τα στο βιβλιοπωλείο θα είχα πειστεί -κατά το ήμισυ- να τα αγοράσω ή έστω θα είχαν σταματήσει το βλέμμα μου και θα με έκαναν να διαβάσω το οπισθόφυλλο. Σε κάθε περίπτωση δεν θα περνούσαν αδιάφορα. Κάποιοι καλλιτέχνες έκαναν όλο αυτό τον κόπο και έβαλαν το ταλέντο τους για να δημιουργήσουν κάτι που θα σου κινήσει το ενδιαφέρον με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Είτε θα σε τρομάξει, είτε θα σε εντυπωσιάσει, είτε θα σε κάνει να αναρωτηθείς σχετικά με το ποιόν του βιβλίου. Όλα αυτά απλά κοιτώντας το εξώφυλλο.
Μου λείπουν αυτές οι δουλειές...
Μου λείπει να ανατριχιάζω από την εικόνα ενός βιβλίου και να σκέφτομαι με ένα μικρό δέος πως "αν νιώθω έτσι για το εξώφυλλο, τότε τι άλλο θα με προκαλέσει στην ίδια την ιστορία; Είμαι έτοιμος να καταδυθώ στους σκοτεινούς βυθούς της;". Πρόσθεσα και ελληνικά βιβλία στην πρώτη λίστα μια και απευθύνομαι στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Υπόψιν πως σε κάποια τα εξώφυλλα τους κοπιάρονται κατευθείαν από τις ξένες εκδόσεις. Βέβαια στο εξωτερικό βαδίζουν σε καλύτερα μονοπάτια και μπορείς να ξεχωρίσεις και καλά μοντέρνα εξώφυλλα, καθώς και ενδιαφέρουσες επανεκδόσεις, όμως ισχύει και εκεί η..."κρίση των εξώφυλλων". Όσο για τους εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα γνωρίζω πως είτε δημιουργούν οι ίδιες τα εξώφυλλα τους ή, αν πρόκειται για μεταφρασμένο έργο, επιλέγουν να αγοράσουν κάποιο από αυτά που θα τους προτείνει ο ξένος εκδοτικός οίκος. Δεν ξέρω τι άλλοι διακανονισμοί ή απαγορεύσεις μπορεί να ισχύουν, αλλά ξεκάθαρα για την λογοτεχνία τρόμου η πλειοψηφία απαρτίζεται από "διεκπεραιωτικά" ή απλά "OK" εξώφυλλα...
Που πήγαν οι τολμηρές ιδέες και το μεράκι; Που πήγε το όραμα στη δημιουργία κάτι ξεχωριστού; Σίγουρα υπάρχουν ελεύθεροι επαγγελματίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό (σε μια έρευνα που είχα κάνει για το βιβλίο μου, είχα ανακαλύψει κάμποσους) που θα μπορούσαν να πρωτοτυπήσουν με τη δουλειά τους, αλλά δεν δίνεται το βήμα. Αν αυτό συμβαίνει για οικονομικούς λόγους ή επειδή οι εκδοτικές ακολουθούν συγκεκριμένες εντολές σχετικά με το εξώφυλλο, δεν το γνωρίζω. Μόνο υποθέσεις μπορώ να κάνω, ανάλογα με αυτά που βλέπω. Αν γνωρίζει κάποιος επί του θέματος με χαρά να τον ακούσουμε. Δείτε ένα τυχαίο παράδειγμα παρακάτω.Το βιβλίο με τον τυπικό τίτλο Η Κρουαζιέρα του Τρόμου (και με φορεμένο tagline της ταινίας Αlien) από εκδόσεις Κέδρος (μεταφρασμένα ακολούθως από την ξενόγλωσση έκδοση). Πρόκειται για μια καλή και ατμοσφαιρική ιστορία τρόμου που διαδραματίζεται μέσα σε ένα κρουαζιερόπλοιο και που την προτείνω ανεπιφύλακτα. Θέλετε όμως να μου πείτε, γιατί αυτό το εξώφυλλο...
..είναι καλύτερο από αυτό;
Στο πρώτο εξώφυλλο, αν δεν υπήρχε η λέξη τρόμος να φιγουράρει, θα μπορούσε να ήταν οτιδήποτε. Το δεύτερο εξώφυλλο είναι κλειστοφοβικό, έντονο και αγχώδες, όπως άλλωστε και το βιβλίο. Όλη η ατμόσφαιρα που θα βιώσεις, διαβάζοντας το μυθιστόρημα, σου υπόσχεται σε αυτή την εικόνα. Θα μπορούσε το εξώφυλλο που τελικά χρησιμοποιήθηκε να ήταν το οπισθόφυλλο του βιβλίου, όπου το πλοίο θα διακρινόταν κάτω από την περίληψη. Παρόλο που το αγγλικό εξώφυλλο (δες πιο κάτω) δεν διαφέρει σαν ιδέα από το ελληνικό, με κάνει να αναρωτιέμαι γιατί οι Έλληνες εκδότες χρησιμοποίησαν ελαφρώς διαφορετική εικόνα. Το αγγλικό εξώφυλλο παρουσιάζει περισσότερο ενδιαφέρον, με πιο δεμένα χρώματα, καθαρότερη φωτογραφία και με έξτρα αχλή γύρω από το πλοίο που του δίνει περισσότερο μυστήριο.
Νομίζω ότι γενικά οι εκδοτικές δεν προσπαθούν τόσο για το εξώφυλλο ή ίσως απλά να χρειάζεται ανανέωση στον τρόπο σκέψης. Δεν υπάρχει κάποια πρωτότυπη ιδέα, κάτι που να σε εντυπωσιάζει με το που το δεις. Πλέον ζούμε στην εποχή των πηχυαίων τίτλων. Ειδικά στην κατηγορία των αστυνομικών μυθιστορημάτων έχει γίνει κανόνας, αλλά αυτό είναι κουβέντα για άλλο άρθρο. Τα βιβλία εμφανίζονται με γράμματα τόσο μεγάλα που πολλές φορές καλύπτουν το εξώφυλλο ή που είναι το εξώφυλλο.
Φυσικά δεν θα βγάλω τον εαυτό μου απ’ έξω.
Το Αγαλήνευτα Βάθη από τις εκδόσεις Ωκεανίδα, είναι η πρώτη συλλογή ιστοριών τρόμου που έγραψα. Για εξώφυλλο ήθελα κάτι που να παραπέμπει σε παλιάς κοπής πόστερ (και είχα την κρυφή ελπίδα να γίνει με κάποιον καλλιτέχνη που να ειδικεύεται, αλλά γνώριζα ότι δεν συνηθίζεται αυτό). Είχα σκεφτεί, ανάμεσα σε άλλα, να έχει σε πρώτο πλάνο το σκάφανδρο (η καταδυτική στολή που πρωταγωνιστεί στην πρώτη ομότιτλη ιστορία), μια που από μόνη της είναι επιβλητική και πληθωρική και υπό κατάλληλη χρωματική παλέτα μπορεί να γίνει απειλητική. Τελικά το εξώφυλλο επιλέχθηκε από τον εκδοτικό οίκο. Είναι μια χιλιοπαιγμένη, που προσωπικά δεν την είχα σαν επιλογή, αλλά τουλάχιστον πληροί, κουτσά στραβά, την προδιαγραφή του old school... (θα προτιμούσα βέβαια να έμοιαζε σαν παλιά ταλαιπωρημένη αφίσα, όπου θα φαίνονταν οι δίπλες και θα ήταν σκισμένη στις άκρες). Παρόλα αυτά η έκδοση ήταν μια χαρά, είναι και το πρώτο μου βιβλίο (φίλοι συνάδελφοι γνωρίζουν την σχέση στοργής που δημιουργείται μεταξύ του συγγραφέα και του.. "παιδιού" του), οπότε είμαι ικανοποιημένος.
Εδώ θα δείτε και κάποια προσχέδια που είχα κάνει σχετικά με ιδέες για το εξώφυλλο του βιβλίου...
Όσοι είστε κοντά στα 40 ίσως θυμάστε την διαβόητη σειρά Η βιβλιοθήκη του Τρόμου, από εκδόσεις Α.Σίμωσι. Δεν ήταν όλα τα βιβλία καλά (πέρα από φωτεινές εξαιρέσεις), αλλά δεν μπορούσες να πεις το ίδιο και για τα εξώφυλλα του.
Το Μωρό της Ρόζμαρι και Οι Δαίμονες της Νορμανδίας. Αριστερά θα βρείτε τις "μοντέρνες" εκδόσεις και δεξιά τις old school. Στα εξώφυλλα του Μωρού της Ρόζμαρι προτιμώ χίλιες φορές αυτή την creepy σπασμένη κούκλα, παρά την πρασινίλα με ένα καρότσι που μοιάζει να... υπερίπταται πάνω από την πόλη.
Επίσης, τι είναι αυτό το σκέρτσο που κάνει ο Κόμης με το χέρι, λες και βγαίνει στη σκηνή μπουζουκσίδικου; Και γιατί στα κομμάτια είναι καραφλός; Πότε ήταν καραφλός ο Δράκουλας;!;!
Πέρα από την πλάκα, μιλώντας πρώτα ως αναγνώστης και μετά ως συγγραφέας, θεωρώ πως δεν είναι αμελητέο να δίνουμε μεγάλο βάρος στη δημιουργία ενός καλού εξώφυλλου με άποψη, που δεν θα φοβάται να ξεφύγει από τις νόρμες και θα τολμάει να κάνει πράγματα. Είναι καλό να έχουμε υπόψιν πως τα τελευταία χρόνια αρκετοί Έλληνες συγγραφείς κάνουν τα πρώτα βήματα τους στη λογοτεχνία τρόμου και αρκετοί μάλιστα με δικό τους κόστος, κάτι που δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο. Είναι κρίμα λοιπόν κάποιος αναγνώστης, που θα δει το βιβλίο τους σε κάποιο ράφι (και που μπορεί να του αρέσει), να του ρίξει μια γρήγορη ματιά και να το προσπεράσει γιατί δεν θα του δώσει κάτι το εξώφυλλο. Οπότε, φίλες και φίλοι, βιβλιόφιλοι, συνάδελφοι και αγαπητοί εκδότες, το απόσταγμα αυτού του άρθρου είναι το εξής:
Αξίζουν σε όλους μας καλύτερα γαμ***να εξώφυλλα.