Μπορεί η Α.Ι. να χωρέσει στην Τέχνη;

Μπορεί η A.I. να χωρέσει στην τέχνη;

Δύσκολη και με πολλές προεκτάσεις ερώτηση. Από εκείνες που δεν ησυχάζουν με απλές απαντήσεις, κι έχουν την τάση να δημιουργούν δεκάδες άλλα ερωτήματα και συλλογισμούς στην πορεία. Από εκείνες που θα τους δώσει απάντηση κάποια στιγμή η εξέλιξη και θα κάνει άρθρα σαν αυτό να θεωρούνται παρωχημένα ή και γελοία.

Ας προσποιηθώ, όμως, πως παραβλέπω το τελευταίο που ανέφερα κι ας αρχίσω την προσπάθεια για το ξετύλιγμα του κουβαριού.

Πρέπει να ξεκαθαρίσω εδώ (νομίζω πως καλό είναι να το κάνω από την αρχή) ότι δεν είμαι κατά της Α.Ι. τεχνολογίας, όπως και καμίας άλλης τεχνολογίας. Όσοι στάθηκαν ενάντια στις νέες τεχνολογίες κατά καιρούς, γίνανε στην καλύτερη μάρτυρες των λανθασμένων συλλογισμών τους. Πιστεύω πως τα Α.Ι. εργαλεία, όπως και όλα τα εργαλεία, έχουν την δύναμη να προσφέρουν πολλά στην ανθρωπότητα εφόσον χρησιμοποιηθούν σωστά.

Παρακάτω θα αποπειραθώ να αναλύσω τα σκέλη του ερωτήματος που αναγράφεται στον τίτλο, να παραθέσω ορισμούς και να βάλω τρικλοποδιές στην λογική μου. Ορκίζομαι, όμως, πως στο τέλος θα φτάσω και σε ορισμένα συμπεράσματα, καθώς ποτέ δεν μου άρεσαν τα μακροσκελή άρθρα που καταλήγουν να ανακυκλώνουν το αρχικό τους ερώτημα. Φυσικά, η τελική γνωμάτευση θα είναι υποκειμενική και γέννημα της ωρίμανσης του μυαλού του υποφαινόμενου την δεδομένη χρονική στιγμή.

Γιατί, όμως, να καταπιαστώ με την εν λόγο θεματολογία; Δεν θα ήταν καλύτερο να αποφύγω τις πιθανές παγίδες και να γράψω για κάτι ευκολότερο;

Ίσως..

Από την άλλη, αυτή η ανάγκη έχει δημιουργηθεί εδώ και αρκετό καιρό μέσα μου κι έχει φτάσει πια να με κατατρώει. Έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος απ’ όταν ξεκίνησα να σκέφτομαι αυτό το άρθρο, αλλά συνεχώς άφηνα την συγγραφή του γι’ αργότερα. Ευελπιστούσα, πως κάποιος άλλος θ’ ασχοληθεί και θα γράψει πάνω κάτω τα ίδια που έχω κι εγώ στο κεφάλι μου. Ήλπιζα πως θα έβγαινα – ως δια μαγείας – από την δύσκολη θέση.

Ήμουν άτυχος! Μαγικές λύσεις, κατά πως φαίνεται, δίνονται μονάχα στα βιβλία που μου αρέσει να διαβάζω.

Οπότε, ένας δρόμος μένει. Οφείλω να παραδοθώ σε σκέψεις και ορισμούς και να τα αφήσω να με κοροϊδεύουν ταξιδεύοντας ελεύθερα, ενόσω προσπαθώ να τα βάλω σε καλούπια.

Προτού ξεκινήσω, επιτρέψτε μου να επισημάνω κάτι ακόμα. Όπως θα είδατε, στον τίτλο αναφέρομαι στην σχέση A.I. και τέχνης, όχι αποκλειστικά συγγραφής. Με την συγγραφή και με το βιβλίο ως προϊόν, θα ασχοληθώ μονάχα προς το τέλος. Κάτι ακόμη που πρέπει να τονιστεί, είναι ότι από εδώ και πέρα θα εξετάζουμε την τέχνη και όχι την δεξιοτεχνία. Για να γίνει πιο κατανοητό στους αγγλομαθείς, θα εξετάζουμε το τμήμα της τέχνης που μεταφράζεται ως Art και όχι ως Craft.

Τέλος ο πρόλογος. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή κι ας ξεκινήσουμε από τους ορισμούς.

Τι είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη ( Τ.Ν. ή A.I.);

Μπορούμε να βρούμε εύκολα τον ορισμό με μια αναζήτηση στο διαδίκτυο.

Πρόκειται για μια τεχνολογία που μπορεί να αναγνωρίζει μοτίβα, να κάνει προβλέψεις βασισμένες σε δεδομένα και, μεταξύ άλλων, μπορεί να απομιμείται την ανθρώπινη νόηση.

Αφορά πληθώρα εντυπωσιακών εργαλείων, που έχουν την δυνατότητα να βοηθήσουν την επιστήμη και την ανθρωπότητα σε δεκάδες τομείς.

Όμως, όταν από εδώ και πέρα αναφερόμαστε σε Α.Ι. εργαλεία στο παρόν άρθρο, θα γίνεται λόγος για τα εργαλεία που υποβοηθούν στην παραγωγή τέχνης. Εδώ να σημειώσω ότι, εφόσον τα εργαλεία αυτά λειτουργούν με βάσεις δεδομένων, πάντα θα αντλούν «έμπνευση» από κάτι πεπερασμένο. Επίσης, θα είναι εύκολη η χειραγώγηση και η λογοκρισία τους.

Από την άλλη, τι είναι τέχνη;

Ο ορισμός της δεν είναι καθόλου εύκολος, ούτε στατικός. Είναι ρευστός, ανάλογα την εποχή, το υπόβαθρο και το άτομο που τον εξετάζει. Σχετικά πρόσφατα, μάλιστα, ο E.H. Gombrich έφτασε να λέει ότι: «Δεν υπάρχει τέχνη, παρά μόνο καλλιτέχνες»

Ωστόσο, το παραπάνω δεν με βοηθά. Επίσης, δεν είμαι σίγουρος αν συμφωνώ, μιας και πραγματικά αδυνατώ να το κατανοήσω σε βάθος. Κάπου εδώ, έρχονται και τα λόγια ενός φίλου να με δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο. Μου είπε χαρακτηρίστηκα:

«Η τέχνη είναι ανθρώπινη ανάγκη έκφρασης, και επικοινωνίας συναισθημάτων, ιδεών και φαινομένων, προτού καν φτιαχτεί ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε. Είναι μια γλώσσα ανθρώπινη, προγενέστερη της γραπτής γλώσσας και μονάχα ο άνθρωπος είναι δικαιούχος της»

Μεγάλα εμπόδια προτού καλά-καλά αρχίσω το γράψιμο του άρθρου. Αλλά αν θέλω να το ολοκληρώσω, επιβάλλεται να προσπαθήσω να τα δρασκελίσω. Σου ζητώ, λοιπόν, προκαταβολικά συγνώμη, μιας και θ’ αναγκαστώ να καταφύγω σ’ έναν σχετικά απλοϊκό ορισμό.

Τέχνη είναι η συνειδητή δημιουργία και έκφραση μέσω δεξιοτήτων, που έχει την δύναμη να προκαλέσει συναισθήματα και να διεγείρει τον νου. Είναι η εξωτερίκευση μέσω ενός έργου της ψυχικής κατάστασης, των ιδεών, των οραματισμών και της αισθητικής του καλλιτέχνη (την δεδομένη στιγμή της δημιουργίας), που επιτρέπει σε όλα τα παραπάνω να μεταφερθούν έως έναν βαθμό στους θιασώτες της.

Επίσης, στην τέχνη υποβόσκει η δυνατότητα της μετατροπής και της ποιοτικής αναβάθμισης ή υποβάθμισης της από μέρους των θιασωτών, εκπληρώνοντας έτσι τον σκοπό της δρώντας ως σχέση αμφίδρομη.

Τέλος, η τέχνη είναι προϊόν αισθητικής αξίας και συχνά η δημιουργία της αποσκοπεί προς αυτό.

Ελπίζω να ξεκαθάρισα λιγάκι το τοπίο, τουλάχιστον σε σχέση με αυτά που υπάρχουν στο κεφάλι μου, ώστε να μπορέσεις να συνεχίσεις την ανάγνωση παρακάτω.

Πως θα μπορούσαν να συνδυαστεί η Α.Ι. τεχνολογία με την τέχνη;

Όπως είδαμε, ο ορισμός της Τέχνης είναι ρευστός και συνεχώς εξελισσόμενος. Προσωπικά πιστεύω πως η τεχνολογία και η ανθρώπινη νόηση θα μπορούσαν να συνδυαστούν κάποια στιγμή σε όλες τους τις μορφές, για να παράγουν ακόμα και τέχνη.

Έχοντας αυτό κατά νου, όμως, θα τονίζω πως το ένα παραμένει εργαλείο ενώ το άλλο μία έννοια που διέπει την ίδια την ιστορία των κοινωνιών του ανθρώπου. Δηλαδή, το πρώτο, το εργαλείο, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως βοήθημα για την παραγωγή τέχνης, αλλά όχι ως ο μοναδικός δημιουργός της.

Επιπρόσθετα, δεν πιστεύω ότι η παραγωγή τέχνης είναι κάτι τόσο απλό, όσο η ευκολία χρήσης των εν λόγω εργαλείων μπορεί να μας οδηγήσει να πιστέψουμε. Παρά τα εντυπωσιακά αποτελέσματα που έχουμε δει έως τώρα (βλ. παραπομπή 1), θα ήθελα να εκφράσω αρκετούς ενδοιασμούς για τον αν σήμερα μπορούμε να παράγουμε τέχνη με την χρήση των Α.Ι. εργαλείων.

Γιατί; Κάνε λίγο υπομονή και θα προσπαθήσω να το αναλύσω παρακάτω.

Πιστεύεις ότι τα Α.Ι. εργαλεία θα αποκόψουν εντελώς τον άνθρωπο από την παραγωγή τέχνης;

Όχι. Σε αυτό θα είμαι αρκετά κατηγορηματικός, μιας και πιστεύω ότι όσο θα υπάρχει άνθρωπος, θα υπάρχει και η ανάγκη της έκφρασής του μέσω των τεχνών. Η τέχνη θα παράγεται πάντα από ανθρώπους, καθώς μόνο αυτοί μπορούν να αισθανθούν την ανάγκη εξωτερίκευσης των συναισθημάτων και των ανησυχιών τους. Τώρα, αν φτάσει κάποια στιγμή η ανθρωπότητα να κάνει κτήμα της σενάρια επιστημονικής φαντασίας, και καταφέρει να δώσει συναισθήματα σε μηχανές, ίσως χρειαστεί να αναθεωρήσω.

Από την άλλη, όμως, η χρήση Α.Ι. εργαλείων θα μπορεί να «φθηνύνει» πολύ την παραγωγή της τέχνης, μιας και η τριβή, η μελέτη, και η προσπάθεια που απαιτούνται, θα μπορούσαν εύκολα να αντικατασταθούν από την χρήση των νέων εργαλείων.

Βέβαια, η σχέση αυτή έχει «φθηνύνει» αντίστοιχα αρκετές φορές στο παρελθόν, με πολλούς να ισχυρίζονται ότι, «Τα ίδια λέγανε πάνω κάτω οι τεχνοφοβικοί κατά την ανακάλυψη της γραφομηχανής, των μπογιών ευρείας διάδοσης, των υπολογιστικών προγραμμάτων αρχιτεκτονικής, του ίντερνετ κ.ο.κ., αλλά τίποτε δεν άλλαξε.»

Γιατί τα Α.Ι. εργαλεία να είναι τόσο διαφορετικά από όλα τα προηγούμενα;

Κατ’ αρχάς θα συμφωνήσω, πως τα τεχνολογικά σε συνδυασμό με τα κοινωνικά άλματα αλλάξανε πολλές φορές στο παρελθόν την τέχνη. Έτσι κι αλλιώς η έννοια της τέχνης αλλάζει συχνά, παράλληλα με τις κοινωνικές αλλαγές. Για παράδειγμα, πλέον μπορεί να ζωγραφίζει, να κινηματογραφεί, να συγγράφει ένα πολύ μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού απ’ ότι παλιότερα, κι αυτό όχι μόνο διότι τα εργαλεία του το επιτρέπουν, αλλά κυρίως επειδή οι κοινωνικές συνθήκες είναι ευνοϊκές.

Βέβαια, όποιος ζωγραφίζει, κινηματογραφεί, συγγράφει κ.ο.κ. δεν σημαίνει αυτομάτως πως παράγει και τέχνη.

Αυτό που κάνει, όμως, είναι το να εξασκεί τις δεξιότητές του. Δεξιότητες μέσω των οποίων θα μπορούσε κάποια στιγμή να εκφράσει ιδέες, συναισθήματα, ανάγκες κ.τ.λ. παράγοντας εν δυνάμει τέχνη.

Αυτή την τριβή, αυτή την γλυκιά δυσκολία και διακλαδωμένη εξέλιξη είναι που -φοβάμαι- πως θα μπορούσαν τα A.I. εργαλεία να στερήσουν από την πλειονότητα της ανθρωπότητας. Να κάνουν δηλαδή τους πολλούς να στραφούν στις εύκολες λύσεις που παρέχουν, δίχως να είναι αναγκασμένοι να περάσουν από τα δύσβατα μονοπάτια της εκμάθησης.

Συνοψίζοντας, δεν πιστεύω πως το εργαλείο – ως εργαλείο – θα αποτελέσει το πρόβλημα, αλλά ο τρόπος χρήσης αυτού.

Θα μπορούσε ένα προϊόν κατασκευασμένο με χρήση εργαλείων Α.Ι. να αποτελεί Τέχνη;

Όπως είπα και παραπάνω, πιστεύω πως ναι.

Θα μπορούσε δηλαδή κάποιος καλλιτέχνης να χρησιμοποιήσει την νόησή του σε συνδυασμό με το οποιοδήποτε εργαλείο και εν δυνάμει να παράγει ακόμα και τέχνη. Απλά θα ήμουν σχετικά δύσπιστος όσον αφορά το σήμερα, μιας και σήμερα η τέχνη αποτελεί προϊόν. Αγοράζεται, πουλιέται και πατεντάρεται (με αυτό το τελευταίο να είναι σχετικά πρόσφατο, άρρηκτα συνδεδεμένο με την μετατροπή της τέχνης σε εμπόρευμα).

Έτσι, και τα εργαλεία A.I. που θα χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή τέχνης, θα στοχεύουν κατά κύριο λόγο προς τα εκεί. Στην παραγωγή δηλαδή ενός όλο και πιο προσοδοφόρου εμπορεύματος. Και πως θα γίνει αυτό; Κυρίως αυξάνοντας τον όγκο παραγωγής, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα (ή κι ακόμη πιο πίσω) την αισθητική/καλλιτεχνική ποιότητα. (βλ. παραπομπή 2)

Αυτό το βλέπουμε να γίνεται ήδη στην μουσική βιομηχανία, στην ζωγραφική, στην ποίηση/συγγραφή, στον κινηματογράφο κ.ο.κ., όπου οι καλλιτέχνες ακόμη και με την χρήση τεχνολογιών της προ A.I. εποχής, παραγκωνίζονται. Το σύστημα μαζικής παραγωγής τέχνης, δεν είχε ανάγκη τις Α.Ι. τεχνολογίες δηλαδή για να κάνει κάτι τέτοιο, απλώς αυτές θα αποτελέσουν ένα ακόμη όπλο στην φαρέτρα του.

Και πάλι, όμως, πιστεύω πως κανένας παραγωγός κολοσσός (είτε εδράζεται στην βιομηχανία του κινηματογράφου, της μουσικής, ή του βιβλίου) δεν πρόκειται να αφήσει εντελώς απ’ έξω τον παράγοντα άνθρωπο, ακόμη και αν η τεχνολογία φτάσει κάποια στιγμή στο επίπεδο που να του το επιτρέπει.

Ο λόγος; Καθαρά οικονομικός! Κανένας κολοσσός δεν θα παραχωρήσει οικειοθελώς στους αντιπάλους του, το προτέρημα παραγωγής του ίδιου προϊόντος απαλλαγμένο από το «κόστος» της ανθρώπινης εργασίας. Νομίζω πως αυτό το σενάριο θα ήταν σχεδόν αυτοκτονικό.

Τι θα κάνει, λοιπόν; Θα παράγει όσο πιο φθηνά και όσο πιο μαζικά μπορεί το προϊόν του, όπως έχει την τάση να κάνει με οποιοδήποτε άλλο προϊόν. Εδώ έρχεται να κουμπώσει και το μεγάλο ερώτημα. Τέχνη από ποιόν και για ποιόν και φυσικά με τι σκοπό αποσκοπούμε να παράγουμε;

Τέχνη δύο ταχυτήτων.

Έτσι κι αλλιώς, όπως συχνά – ακόμη και καλοπροαίρετα – αναφέρεται, η τέχνη είχε πάντα δύο ταχύτητες. Διαχωρίζονταν πάντα σε υψηλή και σε μαζική. Τι μας εμποδίζει να συνεχίσουμε αυτό το μοτίβο και στο μέλλον; Να έχουμε δηλαδή την A.I. τέχνη για τις μάζες και την υψηλή για εκείνους που μπορούν (οικονομικά κυρίως, αλλά και πνευματικά) να καταναλώσουν.

Κατ’ αρχάς τίποτε, άρα ούτε και η τέχνη, δεν ήτανε σε μια συγκεκριμένη μορφή από πάντα κι ούτε θα είναι ίδιο για πάντα.

Ναι, με την μετατροπή της τέχνης σε εμπόρευμα πλατιάς κατανάλωσης, παρουσιάστηκε στο προσκήνιο και η τέχνη που απευθύνεται στις μάζες. (Ζωγραφική, μουσική, κινηματογράφος, αρχιτεκτονική, συγγραφή. Τα παραδείγματα είναι άπειρα και εύκολα μπορείς να ανατρέξεις σε δικά σου).

Ωστόσο, ακόμη και αυτή η τέχνη παρέμενε προϊόν ανθρώπινης νόησης και κόπου. Δεκάδες χιλιάδες επίδοξοι καλλιτέχνες εκπαιδεύονταν, αποτύγχαναν, ξανά προσπαθούσαν, με μια λέξη κοπίαζαν, για να την παράγουν.

Ακόμη κι αν το τελικό αποτέλεσμα θα χαρακτηρίζονταν – υποκειμενικά κυρίως – ως «τέχνη των μαζών»  (βλέπε το άρθρο μου “Γιατί μου αρέσει το LOTR και όχι το Twilight” για να κρίνεις αν υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια) συνέχιζε να κρύβει μέσα του χιλιάδες εργατοώρες, οι οποίες παραμένουν γέννημα της ανθρωπότητας και εν δυνάμει μπορούν να συμβάλουν στην εξέλιξή της ως σύνολο.

Εξακολουθούν όλα αυτά τα «κατώτερα» δημιουργήματα να αποτελούν πεδίο εκπαίδευσης, τριβής και σε ορισμένες φορές πνευματικής ανάτασης, δεκάδων χιλιάδων εργατών και εραστών της τέχνης. Με λίγα λόγια, η ποσότητα βοηθά ως έναν βαθμό στο να έρθει στο προσκήνιο και μια νέα μορφή ποιότητας.

Άρα, εφόσον η ποσότητα μπορεί να φέρει ποιότητα, γιατί να μην συμβαίνει το ίδιο και με την τέχνη που παράγεται μέσω Α.Ι.;

Ναι, η ποσότητα μπορεί να φέρει ποιότητα. Νομοτελειακά αυτό γίνονταν πάντα σε διάφορους τομείς κι όχι μόνο στην τέχνη.

Θα αναφέρω, όμως, ως παράδειγμα εδώ τον κινηματογράφο, και μάλιστα το Hollywood. Λίγο πολύ δεν χρειάζεται να είναι κανείς κριτικός κινηματογράφου (βλ. παράρτημα 3) για να καταλάβει τι γίνεται εκεί τα τελευταία χρόνια. Την επιφάνεια μπορούμε να την ξύσουμε, όλοι όσοι παρακολουθούμε ταινίες. Νιώθουμε πως πλέον δεν ικανοποιούμαστε από την πληθώρα των νέων ταινιών. Πως όσο εντυπωσιακές κι αν είναι, όσα λεφτά κι έχουν ξοδευτεί κατά την παραγωγή τους, βγαίνοντας από την αίθουσα παραμένει κάτι κενό μέσα μας. Πως κάτι δεν μας γεμίζει.

Παρ’ όλα αυτά, μέσα από τα ίδια τα στούντιο που παράγουν μαζικά ταινίες, ξεπετάγονται συχνά κάποια διαμάντια, που έχουν την δύναμη να μας συγκλονίζουν. Κι αυτό γιατί; Γιατί ο παράγοντας άνθρωπος παραμένει να είναι μέρος τους και να ζει στην ίδια κοινωνία – με τα ίδια προβλήματα και προβληματισμούς – που αντιμετωπίζουμε πάνω κάτω όλοι μας.

Έτσι, αυτοί οι προβληματισμοί, οι σκέψεις, οι ιδέες, οι ευαισθησίες ανθίζουν ορισμένες φορές ακόμη και μέσα στις συνθήκες της μαζικής παραγωγής που τα διέπει. Αν ο άνθρωπος/δημιουργός αντικατασταθεί από κάποιον που απλά δίνει κατευθυντήριες γραμμές σε ένα πρόγραμμα, φοβάμαι πως η παρέμβαση του ανθρώπου θα αρχίσει να γίνεται όλο και λιγότερη και ίσως τελικά εκλείψει και ολοσχερώς, στην παραγόμενη υπό αυτούς τους όρους «τέχνη».

Δηλαδή, όχι μόνο θα συμβάλει στην μαζικοποίηση, αλλά θα μπορούσε να «κλέψει» από ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων την ανάγκη για έκφραση μέσω της τέχνης. (Γιατί να ξοδέψω χρόνο μαθαίνοντας να ζωγραφίζω, ενώ μπορώ να «ζωγραφίσω», υπαγορεύοντας όλες κι όλες δύο προτάσεις στο Α.Ι. εργαλείο;)

Για να συνοψίσω, πιστεύω πως ενώ τα έως τώρα τεχνολογικά άλματα που φέρνανε ολοένα και περισσότερο κόσμο πιο κοντά στην προσπάθεια παραγωγής της εκάστοτε τέχνης βοήθησαν, η χρήση των Α.Ι. τεχνολογιών, δεδομένου ότι ζούμε στην εποχή της απόλυτης εμπορευματοποίησης της τέχνης, αισθάνομαι πως θα κάνει το αντίθετο.

Η προσπάθεια δημιουργίας και έκφρασης είναι εν τέλει αυτό που γεννά την τέχνη.

Ίσως χαθεί για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού η ανάγκη για προσπάθεια και τριβή, που εν τέλει αυτή η προσπάθεια για δημιουργία είναι που γεννά και την τέχνη. Κάπου εδώ κρύβονται οι περισσότερες ανησυχίες μου.

Και όχι, δεν με πειράζει τόσο πολύ, που ο καθένας θα βάζει ένα πρόγραμμα να του γράφει ποιήματα ή βιβλία και θα καμώνεται πως είναι δικά του. Έτσι κι αλλιώς, κάποιος που ικανοποιείται από το εν λόγο αποτέλεσμα, ή κυνηγά κατά αποκλειστικότητα το κέρδος και όχι την εν δυνάμει παραγωγή τέχνης, ακόμη κι αν έγραφε μόνος του, πολύ δύσκολα θα κατάφερνε να με συγκινήσει.

Το πρόβλημά μου είναι ότι θα μπορούσε άμεσα να χρησιμοποιηθεί αυτή η τεχνολογία για μαζική παραγωγή βιβλίων, αποτρέποντας και παραγκωνίζοντας κόσμο από την προσπάθεια της συγγραφής. (βλ. παραπομπή 2)

Φυσικά, αυτό συμβαίνει ήδη στον κύκλο των επαγγελματιών ζωγράφων και μεταφραστών, τους οποίους πρώτους χτύπησε η άνοδος της εν λόγο τεχνολογίας. (βλ. παραπομπή 5)

Μήπως είσαι άλλος ένας προφήτης της καταστροφής, που φωνάζει πως η τεχνολογία θα μας κλέψει την δουλειά;

Όχι, λοιπόν, δεν φοβάμαι ότι η τεχνολογία θα μας κλέψει την δουλειά. Αυτό έγινε πολλές φορές στο παρελθόν, άλλωστε, και ευελπιστώ να γίνει πολλές περισσότερες στο μέλλον. Η τεχνολογία πρέπει να αναπτύσσεται και αποτέλεσμα αυτού να είναι η περαιτέρω απελευθέρωση του ανθρώπου.

Τότε, λοιπόν, γιατί ενίσταμαι;

Η τέχνη παράγεται από την τριβή. Πολλές φορές οι εραστές της είναι καλύτεροι παραγωγοί της από ότι οι επαγγελματίες. Οπότε, η παραγωγή τέχνης δεν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το επάγγελμα (που θα μας κλέψουν οι μηχανές). Αυτό, όμως, που θα μπορούσε να κλαπεί – το είπα και παραπάνω, αλλά το τονίζω για δεύτερη φορά – είναι το ακόνισμα των δεξιοτήτων για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μέσω της προσπάθειας ενασχόλησης με τις τέχνες.

Γιατί να ζωγραφίσω άσχημα, εφόσον μπορώ να το κάνω καλά με ελάχιστη προσπάθεια μέσω ενός προγράμματος;

Γιατί να μάθω νότες, αφού μπορώ με ένα εργαλείο να γράψω δεκάδες δίσκους;

Γιατί να παιδευτώ μήνες γράφοντας ένα βιβλίο, αφού μπορώ να βάλω μια ιδέα και να μου το γράψει το Α.Ι.;

Άρα τελικά τι να κάνουμε; Να χρησιμοποιούμε Α.Ι. εργαλεία στην παραγωγή τέχνης ή όχι?

Ο κόσμος προχωράει και τα εργαλεία πλέον είναι στα χέρια μας. Ο καθένας μπορεί να τα χρησιμοποιήσει, με τον ή τους τρόπους που κρίνει δόκιμο. Το ερώτημα είναι πώς και για ποιόν λόγο θέλουμε να τα χρησιμοποιήσουμε. Κατ’ εμέ, ακόμη και το πιο προηγμένο εργαλείο, δεν θα μπορέσει ποτέ από μόνο του να παράγει τέχνη.

Όσο για τέχνη που παράγεται με την βοήθεια των Α.Ι. τεχνολογιών, αν και πιστεύω πως κάτι τέτοιο μπορεί εν δυνάμει να γίνει, δεν θεωρώ πως είναι τόσο εύκολο όσο νομίζουμε. Ήτανε δύσκολο, άλλωστε, και πολύ πριν την ύπαρξη της εν λόγω τεχνολογίας, να παράξει κάποιος τέχνη.

Εδώ, όμως, θέλω να βάλω κι ακόμη μια λεπτομέρεια στην συζήτηση. Αυτή της ενσυναίσθησης, ή λαϊκά την ντομπροσύνης.

Ας πούμε ότι χρησιμοποίησα Α.Ι. για να μου γράψει μία από τις προτάσεις αυτού του κειμένου. Πρέπει ή όχι να το δηλώσω στους αναγνώστες μου; Ας πούμε ότι αυτή την πρόταση την τροποποίησα, αλλάζοντας δύο λέξεις. Τώρα είναι δικιά μου; Νιώθω καλά που αντί να σπάσω το κεφάλι μου, γράφοντας και ξαναγράφοντας την ίδια πρόταση, μου την έδωσε ένα πρόγραμμα στο πιάτο; Είμαι εντάξει με το να σου αποκρύψω την πράξη μου; Κι εφόσον είμαι εντάξει με τον εαυτό μου, που σταματά όλο αυτό; Στη μια πρόταση; Στη μια παράγραφο; Στο ένα κεφάλαιο; Ή σε ολόκληρο το βιβλίο/άρθρο/ποίημα/κ.ο.κ.

Πέραν τούτου, εκείνος που γράφει με την ολοένα και περισσότερη βοήθεια των Α.Ι. εργαλείων, πιστεύω πως σύντομα θα φτάσει στο σημείο που θα απωλέσει εντελώς την όποια ευκαιρία/δυνατότητα είχε να για να παράξει τέχνη. Γιατί; Μα φυσικά γιατί το έργο του δεν θα είναι, πλέον, παράγωγο ανθρώπινης νόησης, συναισθημάτων, ιδεών και αντιλήψεων.

Ένα τέτοιο αποτέλεσμα, αν και ίσως να είναι τεχνικά άρτιο, θα υστερεί σε όλα όσα κάνουν την τέχνη, τέχνη.

Έχοντας αυτά στο πίσω μέρος του μυαλού μας, ας σκεφτούμε και το εξής. Ποιός από τους δυο θα κάνει το παραπάνω πιο αποτελεσματικά; Εγώ που με την βοήθεια του Α.Ι. αντί για ένα βιβλίο τον χρόνο, πλέον γράφω ένα βιβλίο τον μήνα ή ο εκδοτικός κολοσσός;

Η απάντηση είναι απλή κι έχει να κάνει με κοινωνικούς – δίχως εξαιρέσεις – νόμους. Βέβαια, η ματαιοδοξία είναι ανίκητη πολλές φορές. Ειδικά όταν μιλάμε για συγγραφείς, και γενικότερα καλλιτέχνες, ίσως να μην έχει και όρια.

Μια ακόμη όψη.

Φτάνω στο συναισθηματικά πιο φορτισμένο τμήμα αυτού του άρθρου.

Τον τελευταίο χρόνο γίνομαι συχνά μάρτυρας ενός φαινομένου. Όλο και περισσότεροι μουσικοί, κινηματογραφιστές και συγγραφείς προωθούν τα έργα τους με την χρήση A.I. εικόνων. Το ακραίο παράδειγμα για εμένα, είναι πως κάποιοι συνάδερφοί μου επιλέγουν να ντύσουν τα εξώφυλλά των βιβλίων τους με εικόνες παραγμένες από Α.Ι. εργαλεία και όχι από κάποιον καλλιτέχνη. Δυστυχώς, έχω δει ακόμη και άτομα να καυχιούνται, ότι γλίτωσαν 200€ μέσω αυτού.

Κάνουν κάτι κακό όλοι αυτοί;

Σίγουρα όχι. Μην περιμένετε να αναλύσω τις έννοιες καλό και κακό, σχήμα λόγου ήταν. Τι κάνουν, όμως, εξίσου σίγουρα όλοι τους; Δίνουν, για εμένα τουλάχιστον, ένα δείγμα της αισθητικής τους. Ένα δείγμα για το τι αποτελεί για αυτούς η τέχνη ως σύνολο. Στα μάτια μου δεν μπορούν να διαχωρίσουν την τέχνη από το προϊόν (στην προκειμένη περίπτωση το βιβλίο), με αποτέλεσμα να φθηναίνουν οικειοθελώς, ίσως και εν αγνοία τους, το αποτέλεσμα του έργου τους.

Αυτό, βέβαια, έχει να κάνει καθαρά με το δικό μου προσωπικό πρίσμα.

Πέραν τούτου, όμως, υπάρχει και μια ακόμη όψη.

Ασχέτως με το αν οι νέες τεχνολογίες στερήσουν την δουλειά από ορισμένους, πιστεύω πως κάποιος που καμώνεται πως είναι καλλιτέχνης μουσικής, βιβλίων, ή ταινιών και όχι απλά παραγωγός-έμπορος, δεν θα έπρεπε να κάνει κάτι τέτοιο.

Νιώθω πως ένας καλλιτέχνης θα έπρεπε να εκφράζει έμπρακτα, την αλληλεγγύη του σε συναδέρφους ή συν-εραστές της τέχνης αποφεύγοντας να συμβάλει ενεργά στην υποβάθμιση της τέχνης ως σύνολο. Τουλάχιστον, με αυτούς τους δημιουργούς θα προτιμούσα εγώ να συναναστρέφομαι και να στηρίζω.

Θα κλείσω το άρθρο, με μια προσπάθεια απάντησης ορισμένων ερωτημάτων, που τον τελευταίο καιρό εμφανίζονται συχνά σε συζητήσεις γύρω από το Α.Ι. και την τέχνη.

1) Συχνά οι διάσημοι συγγραφείς και οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι, χρησιμοποιούν συγγραφείς φαντάσματα (ghost writers) για να εκδώσουν/ολοκληρώσουν έργα και να μεγιστοποιήσουν το κέρδος. Γιατί η χρήση ενός Α.Ι. για τον ίδιο σκοπό να θεωρείται επιζήμια;

Κατ’ αρχάς, το φαινόμενο των ghost writers αν και γνωστό, γίνεται αποδεκτό με αρνητικά συναισθήματα από το μεγαλύτερο τμήμα της παγκόσμιας αναγνωστικής κοινότητας. Αν δεν ίσχυε αυτό, δεν θα κρύβονταν όσοι το κάνουν και δεν θα αποτελούσε σκάνδαλο κάθε φορά που κάποιος «ξεσκεπάζεται». Παρ’ όλα αυτά, ως τώρα εξακολουθούσε το προϊόν να είναι παράγωγο της ανθρώπινης νόησης, άρα εν δυνάμει – αν και σπάνια – θα μπορούσε να συμβάλει και στην παραγωγή τέχνης. Με την χρήση των Α.Ι. εργαλείων αυτή η σπανίως παραγόμενη τέχνη υπό τις δεδομένες συνθήκες, ίσως εκλείψει οριστικά.

2) Δεν θα έπρεπε να ποινικοποιηθεί η χρήση του Α.Ι. εφόσον κλέβει πνευματικά δικαιώματα;

Οι νόμοι είναι παράγωγα των καιρών και των κοινωνιών. Κάτι που τώρα είναι νόμιμο, παλιότερα ήτανε παράνομο. Ο νόμος θα αλλάζει συνεχώς ανάλογα με το που θα τον σέρνουν οι κοινωνικές συνθήκες. Προς το παρόν, οι νόμοι των πνευματικών δικαιωμάτων είναι κατοχυρωμένοι έπειτα από την πίεση που ασκούν οι κολοσσοί της μαζικής παραγωγής τέχνης. Φαντάζομαι, πως αν τους συνέφερε κάτι άλλο, το ίδιο εύκολα θα μπορούσαν να πιέσουν ως προς την αλλαγή τους. Ως άτομο που εναντιώνεται στη χρήση των Α.Ι. τεχνολογιών για την παραγωγή τέχνης, το παραπάνω είναι από τα τελευταία που με απασχολεί. Εξάλλου, τα πνευματικά δικαιώματα είναι κάτι σχετικά πρόσφατο, απόρροια κι αυτό της εμπορευματοποίησης, και κατ’ επέκταση της υποβάθμισης της τέχνης.

3) Τι γίνεται με την περίπτωση μεταφράσεων βιβλίων; (βλ. παραπομπή 4)

Για εμένα η μετάφραση ενός βιβλίου, αποτελεί κι αυτή καλλιτεχνικό δημιούργημα. Όλοι μας έχουμε ακούσει για ποιοτικές ή μη ποιοτικές μεταφράσεις. Εφόσον, και αυτό το κομμάτι δύναται να παράξει τέχνη, τότε θεωρώ πως δεν θα έπρεπε να παράγεται αποκλειστικά με την χρήση των Α.Ι. τεχνολογιών. Από την άλλη, είμαι σίγουρος πως το εν λόγο φαινόμενο θα επεκταθεί, ακόμη και εν αγνοία μας, κυρίως σε βιβλία μαζικής κατανάλωσης.

Επίλογος.

Γνωρίζω πως έχω αφήσει απ’ έξω αρκετά ζητήματα. Παρ’ όλα αυτά, ήτανε τόσο μεγάλο το θέμα, που δεν είχα την δυνατότητα να συμπεριλάβω τα πάντα. Ίσως αναφερθώ στα υπόλοιπα σε κάποια άλλη ευκαιρία. Θέλω να επισημάνω, ωστόσο, πως άλλαξα πολλές φορές απόψεις γράφοντας και ψάχνοντας γύρω από αυτό το άρθρο και πως μου ήτανε αρκετά δύσκολη η συγγραφή του.

Τόσο δύσκολη, που έπιασα τον εαυτό μου να αναρωτιέται.

«Γιατί να μην βάλω ένα Α.Ι. να το γράψει;»

Μετά θυμήθηκα κάτι εξυπνάδες, που θέλουνε την τέχνη να είναι στοιχείο αλληλένδετο με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Πείστηκα, λοιπόν, κι άφησα το μυαλό μου να λιώσει από τις σκέψεις και να περιηγηθεί σε δεκάδες σκοτεινά μονοπάτια. Έμεινα ώρες μπροστά από μια άσπρη σελίδα και πόνεσα όταν χρειάστηκε να σβήσω λέξεις που με κόπο είχα γράψει. Έκανα συνεχώς μικρά βήματα προς τα μπροστά και πολλά περισσότερα προς τα πίσω, ψελλίζοντας σε διάφορες στιγμές, πως είναι μέσα από την τριβή που δημιουργείται η τέχνη.

Έκανα τέχνη μέσα από την συγγραφή αυτού του άρθρου τελικά; Μάλλον όχι. Αλλά αν θέλω να ευελπιστώ πως κάποια ημέρα θα κάνω, τότε ξέρω ποιος είναι ο δρόμος.

Παραπομπές:
1. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11564748/
2. https://www.thebookseller.com/news/new-publisher-spines-aims-to-disrupt-industry-by-using-ai-to-publish-8000-books-in-2025-alone
3. https://jacobin.gr/aneparkeies-sygchronoy-kinimatografoy-se-morfi-periechomeno-genikoteres-skepseis/?fbclid=IwY2xjawG7tltleHRuA2FlbQIxMQABHZ-kg4pPHFRfax2elMIxWP9ii3P-coe3o1UpzkQPQRTbI7owR984SR3bCA_aem_0rfzK2k5YT5-o251Wd3VTA
4. https://www.thebookseller.com/news/dutch-publisher-owned-by-simon-schuster-to-trial-using-ai-for-english-language-translations
5. https://www.bloodinthemachine.com/p/the-artists-fighting-against-ai-are