Η «δηλητηριώδης ζώνη» του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ

Ενώ ο 20ός αιώνας ανατέλλει και όλα υπόσχονται πρόοδο και ευημερία, μια ξαφνική συμπαντική απειλή χτυπά τη Γη. Ένα αόρατο δηλητηριώδες νέφος αγκαλιάζει την ατμόσφαιρά της, απειλώντας να εξαφανίσει κάθε μορφή ζωής.
Πέντε άνθρωποι, κλεισμένοι σε ένα δωμάτιο ενός επαρχιακού σπιτιού της Αγγλίας, θα δουν τον κόσμο που ξέρουν να χάνεται μέσα σε λίγα λεπτά, ενώ αυτοί θα πρέπει να επιβιώσουν ανάμεσα σε αμέτρητους νεκρούς.
Μια νουβέλα επιστημονικής φαντασίας από τον δημιουργό του θρυλικού Σέρλοκ Χολμς, τον διάσημο συγγραφέα Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, που κρατά σε αγωνία τον αναγνώστη μέχρι την τελευταία στιγμή. Και μαζί το διήγημα τρόμου του ίδιου συγγραφέα «Τρόμος στους αιθέρες», που μας μεταφέρει στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, εκεί όπου άγνωστοι κίνδυνοι παραμονεύουν τους τολμηρούς πρωτοπόρους πιλότους και τα μονοπλάνα τους, στις αρχές του 20ού αιώνα.

Τον Άρθουρ Κόναν Ντόιλ τον γνώριζα ως τον δημιουργό του Σέρλοκ Χολμς και συγγραφέα των πολυάριθμων ιστοριών του πιο διάσημου ντετέκτιβ στην ιστορία της λογοτεχνίας. Αυτό που δεν γνώριζα ήταν η έκταση της φαντασίας του και η παραγωγικότητά του, καθώς πρόκειται για έναν συγγραφέα που πειραματίστηκε και εξερεύνησε διάφορα λογοτεχνικά είδη, όπως η επιστημονική φαντασία, το ιστορικό μυθιστόρημα και η ποίηση. Σε μία ανθολογία ιστοριών για στοιχειωμένα σπίτια που επιμελήθηκα (Στοιχειωμένα Σπίτια, Εκδόσεις Πηγή, 2024), ήρθα σε επαφή με αυτήν την άλλη πλευρά του Κόναν Ντόιλ, μέσω του διηγήματός του «Τα φαντάσματα του Γκόρσθορπ Γκρέιντζ», όπου ένας αριστοκράτης ψάχνει να αγοράσει ένα φάντασμα για την καινούργια του έπαυλη. Μου έκανε εντύπωση η χιουμοριστική και κάπως καυστική προσέγγιση του Ντόιλ στο θέμα, που μου έδειξε έναν άνθρωπο του οποίου η λογική και η επιστημονική σκέψη αμφισβητούσαν τα κοινά όρια της εποχής του. Το να αναζητήσω τα φαντασίας έργα του ήταν μονόδρομος.

Από το 1912 έως το 1929, ο Κόναν Ντόιλ εξέδωσε τρία μυθιστορήματα και δύο νουβέλες επιστημονικής φαντασίας με πρωταγωνιστή τον καθηγητή ζωολογίας Τζορτζ Έντουαρντ Τσάλεντζερ, έναν χαρακτήρα που θυμίζει στην ευφυΐα και στην αλαζονεία τον Σέρλοκ Χολμς, αλλά διαφοροποιείται στο ότι είναι φωνακλάς, οξύθυμος και επιβλητικός. Το πρώτο βιβλίο αυτής της τριλογίας, ο «Χαμένος Κόσμος», στο οποίο μία αποστολή επιστημόνων ταξιδεύει στον Αμαζόνιο και ανακαλύπτει ένα μέρος όπου έχουν επιβιώσει δεινόσαυροι και άλλα προϊστορικά ζώα, είναι και το πιο γνωστό, καθώς έχει μεταφερθεί αρκετές φορές στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη. Στο τρίτο βιβλίο, με τίτλο «The Land of Mist», η ομάδα αυτή ασχολείται με τον κόσμο των πνευμάτων, τα στοιχειώματα και τη μετά θάνατον ζωή. Στο δεύτερο βιβλίο, που διαδραματίζεται ανάμεσά τους χρονικά και είναι και αυτό που διάβασα από τις εκδόσεις Αίολος, με τίτλο «Η Δηλητηριώδης Ζώνη», η ομάδα αυτή με αρχηγό τον Καθηγητή Τσάλεντζερ βιώνει ένα παράξενο φαινόμενο που επηρεάζει ολόκληρο τον πλανήτη και θέτει σε κίνδυνο την επιβίωση της ανθρωπότητας.

Ο Κόναν Ντόιλ γράφει στις αρχές του 20ού αιώνα, όπου η επιστήμη και η τεχνολογία γνωρίζουν αλλεπάλληλες, ραγδαίες εκτοξεύσεις προς τα μπρος, όπου οι άνθρωποι σπάνε τα σύνορα στη στεριά, τις θάλασσες και τους αιθέρες, συλλέγοντας γνώσεις και εμπειρίες που θα λιπάνουν το έδαφος για να βλαστήσουν όλες οι επιστήμες που γνωρίζουμε και θεωρούμε δεδομένες σήμερα. Όλες αυτές οι πληροφορίες, όλα αυτά τα ερεθίσματα, εξιτάρουν τη φαντασία, αναμειγνύονται με απίστευτους τρόπους και γεννούν στα μυαλά των συγγραφέων της εποχής τα πιο υπέροχα σενάρια. Στη Δηλητηριώδη Ζώνη, κλειδί αποτελεί ο αιθέρας, το αόρατο και άπιαστο εκείνο στοιχείο που εικαζόταν ότι υπάρχει παντού, ενώνει τα πάντα και γεμίζει τους φαινομενικά κενούς χώρους του σύμπαντος. Τι θα συνέβαινε στον μικρό μας πλανήτη αν κάτι επηρέαζε τον αιθέρα;

Πρόκειται για κάτι πέρα από σέχτες και δόγματα. Πρόκειται μάλλον για μιαν άλλη προοπτική, μια νέα αίσθηση για τις αναλογίες στον κόσμο που ζούμε, μια έντονη συνειδητοποίηση ότι είμαστε ασήμαντοι και παροδικά πλάσματα τα οποία υπάρχουμε μόνο με την ανοχή της φύσης και βρισκόμαστε στο έλεος του πρώτου ψυχρού ανέμου που θα φυσήξει από το άγνωστο.

Το πλανητικό μας σύστημα λοιπόν, στο ταξίδι του μέσα στο άγνωστο σύμπαν, εισέρχεται απρόβλεπτα σε μια «δηλητηριώδη ζώνη», το μη ανιχνεύσιμο δηλητήριο της οποίας επηρεάζει τις περισσότερες μορφές ζωής στον πλανήτη. Ο Καθηγητής Τσάλεντζερ, ο μόνος που κατάλαβε εγκαίρως τι συνέβαινε, είχε μία φαεινή ιδέα που επέτρεψε στην ομάδα που συγκέντρωσε γύρω του να καθυστερήσει την επίδραση του δηλητηρίου. Αποκλεισμένοι και απομονωμένοι, παρακολουθούν τον κόσμο να πεθαίνει, φιλοσοφούν πάνω στον θάνατο και στη ζωή, στον σκοπό του ανθρώπινου είδους, της εξέλιξης, της ύπαρξης γενικότερα, εκθέτουν τους φόβους και τις ελπίδες τους, και περιμένουν το αναπόφευκτο τέλος. Μπορεί ο αναγνώστης να ξέρει ότι αυτό δεν ήρθε, μιας και ο αφηγητής μάς φανερώνει εξαρχής ότι μας διηγείται κάτι που έγινε και πέρασε, δεν γνωρίζουμε όμως τις λεπτομέρειες – ο Κόναν Ντόιλ δημιουργεί ένα ζοφερό σκηνικό γεμάτο ψυχολογική αγωνία που σε κάνει να διαβάζεις ασταμάτητα για να μάθεις τι συνέβη, πώς επιβίωσαν, πώς ξεπεράστηκε όλο αυτό.

Οι ανατροπές δεν είναι απρόβλεπτες σε εμάς στον 21ο αιώνα, αυτό δεν μου στέρησε τίποτα αναγνωστικά ωστόσο. Μου ενέπνευσε παράλληλα και σκέψεις πάνω στην κλιματική αλλαγή, την άγνωστη αυτή «ζώνη» στην οποία έχει εισέλθει ο σύγχρονος άνθρωπος. Ο Κόναν Ντόιλ στοχάζεται και πάνω στην απόκριση της ανθρωπότητας σε τέτοιες περιπτώσεις, διακατεχόμενος από μία ελπίδα ότι θα αναδυθούν οι καλύτερες ποιότητές της, μια αισιοδοξία ότι θα μάθει να φροντίζει καλύτερα τον εαυτό της και το περιβάλλον της. Επιπρόσθετα, έγραψε και σκηνές δυστοπίας και μαζικής καταστροφής που προκαλούν δέος, και όλα αυτά με την απολαυστική του έκφραση, το πλούσιο λεξιλόγιο, αυτή την ποιότητα γραφής που τον έχει ξεχωρίσει. Τα αγγλικά των κλασικών αυτών συγγραφέων είναι για μένα αξεπέραστης ομορφιάς, ομολογώ ωστόσο ότι ήταν πάρα πολύ καλή η μετάφραση του Θωμά Μαστακούρη, καθώς και η επιμέλεια της Μαρίνας Καρά, με αποτέλεσμα και η ελληνική αυτή έκδοση να διατηρεί την ίδια ομορφιά – τη συστήνω ανεπιφύλακτα.

Στη συγκεκριμένη έκδοση συμπεριλαμβάνεται και το διήγημα «Τρόμος στους Αιθέρες», το οποίο μέσα σε είκοσι μόλις σελίδες κατάφερε να μου πυροδοτήσει πυροτεχνήματα στον εγκέφαλο και να ανεβάσει τη φαντασία μου πέντε σκαλοπάτια πιο πάνω. Πρόκειται για το χειρόγραφο ενός διάσημου αεροπόρου το οποίο ανακαλύφθηκε σε ένα χωράφι, μαζί με τα απομεινάρια του μονοπλάνου του, ενώ ο ίδιος εξαφανίστηκε μυστηριωδώς. Είχε αναπτύξει μία παράξενη θεωρία...

Ένας εξωγήινος μπορεί να έρθει στον πλανήτη μας χίλιες φορές και να μην αντικρίσει ποτέ μια τίγρη. Όμως οι τίγρεις υπάρχουν και μάλιστα, αν τύχει να κατεβεί σε ζούγκλα, τότε κινδυνεύει να τον καταβροχθίσουν. Υπάρχουν, όμως, ζούγκλες και στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, όπου κατοικούν όντα χειρότερα από τις τίγρεις.

Στην επιστημονική φαντασία, όσο και να μου αρέσουν τα διαστρικά ταξίδια, οι ανακαλύψεις στην επιστήμη της φυσικής και οι πιθανότητες που αυτές φανερώνουν, έχω διαπιστώσει ότι τίποτα δεν με συναρπάζει περισσότερο από ιστορίες σαν του Κόναν Ντόιλ, του Ιουλίου Βερν και άλλων της παλαιότερης αυτής εποχής, όταν τα μάτια μας ήταν ακόμη στραμμένα στον δικό μας πλανήτη και στο φυσικό μας περιβάλλον, όταν έβγαινες από την πόρτα του σπιτιού σου και οι πιθανότητες ήταν πραγματικά άπειρες, όταν ο πλανήτης ήταν ακόμη ένα άγνωστο, μυστηριώδες μέρος και λαμπρό πεδίο εξερεύνησης. Όπως καταλάβατε μου άρεσε πάρα πολύ το συγκεκριμένο βιβλίο· αν κι εσείς απολαμβάνετε αυτό το είδος επιστημονικής φαντασίας, η Δηλητηριώδης Ζώνη αξίζει μια θέση στη βιβλιοθήκη σας.

Αυτό που δεν θα ξεχαστεί και που θα συνεχίζει να βασανίζει τη φαντασία μας είναι η αποκάλυψη των δυνατοτήτων του σύμπαντος, η κατάρρευση του αδαούς εφησυχασμού μας, η απόδειξη για το πόσο στενή είναι η οδός του βίου μας και τι είδους άβυσσος απλώνεται και από τις δύο πλευρές της.