Άρθρο | Οι συμβολισμοί στον μύθο της Περσεφόνης

Άρθρο | Οι συμβολισμοί στον μύθο της Περσεφόνης

Η Περσεφόνη ήταν μια αρχαία, χθόνια θεότητα των αγροτικών κοινωνιών. Ήταν  η βασίλισσα του Κάτω Κόσμου και δεχόταν τις ψυχές των νεκρών από τη γη, αλλά είχε και τη δύναμη της γονιμότητας του εδάφους, κάτω από το οποίο βασίλευε. Έτσι, από τη μία έχουμε τη σύντροφo του Πλούτωνα, που εμπνέει τρόμο στις ψυχές των θνητών, ενώ από την άλλη έχουμε την κόρη της Δήμητρας, που επανέρχεται στη γη και φέρνει την αναγέννηση.

Τον μύθο της Περσεφόνης λίγο-πολύ όλοι τον ξέρουμε. Η κόρη που αποχωρίζεται βίαια από τη μητρική αγκαλιά, επειδή ο Πλούτωνας την αρπάζει. Την είδε, του άρεσε, ανέβηκε στο άρμα του και μία ωραία πρωία, που η Περσεφόνη μάζευε λουλούδια και ο ήλιος έλαμπε, εμφανίστηκε μπροστά της και την πήρε μαζί του. Και πείτε μου, εσείς, αυτό το κορίτσι, που αγαπούσε να τριγυρνάει στα λιβάδια, πώς πιστεύετε ότι ένιωσε μέσα στην σκοτεινιά του Κάτω Κόσμου; Φαντάζομαι, καθόλου ωραία.

Κι όσο η μητέρα της, η Δήμητρα, την έψαχνε και την έτρωγε η θλίψη και ο καημός, που έχασε την κόρη της, εκείνη τι έκανε; Στενοχωριόταν και έκλαιγε ή έκανε αυτό που πιθανώς, θα έκανε κάθε γυναίκα: έλεγε και ξαναέλεγε από μέσα της τη λέξη «βασίλισσα». Γιατί, πώς να το κάνουμε έχει μία βαρύτητα αυτός ο τίτλος. Πόσο εύκολο είναι να τον αρνηθείς, ακόμη και αν πρόκειται για ένα βασίλειο, όπου κυριαρχεί ο θάνατος; Δεν είναι εύκολο, ας μη γελιόμαστε.

Έτσι, όταν ήρθε η ώρα να φύγει, ο Πλούτωνας της έδωσε ένα ρόδι. Σύμβολο καλοτυχίας και ευημερίας. Ας εκτιμήσουμε αυτήν την κίνησή του και ας αναλογιστούμε τον έρωτα που έτρεφε για εκείνη. Η Περσεφόνη, λοιπόν, έφαγε απ’ αυτό το ρόδι έξι σπόρους και βρέθηκε να είναι δεμένη με τον Κάτω Κόσμο. Και αυτό έγινε η αφορμή να αποφασίσει ο Δίας να μένει έξι μήνες στον Άδη και έξι μήνες να επιστρέφει επάνω. Έτσι, η Περσεφόνη από κόρη μιας θεάς, έγινε βασίλισσα του Κάτω Κόσμου.

Κάθε μύθος έχει βαθύτερα νοήματα.  Οι περισσότεροι σχετίζουν τον μύθο της Περσεφόνης με τη γονιμότητα της γης και τον ερχομό της άνοιξης. Φυσικά και ισχύει αυτό. Το χώμα είναι αυτό που χωρίζει το βασίλειο των ζωντανών από το βασίλειο των νεκρών. Η Περσεφόνη μπαίνει κάτω από τη γη, αλλά επανέρχεται. Έτσι και ο σπόρος θάβεται στο χώμα και την κατάλληλη στιγμή ξεπηδά από μέσα του μια νέα ζωή. Ένα φυτό που θα καρποφορήσει και θα ρίξει στο έδαφος νέους σπόρους. Αλλά, είναι πολλά περισσότερα που έχει να μας διδάξει αυτός ο μύθος.

Μέσα στην ιστορία της Περσεφόνης υπάρχουν κρυμμένα βαθύτερα συναισθήματα. Ας ξεκινήσουμε από τη μητρική αγάπη. Η Δήμητρα συμβολίζει τη μητέρα, που ως μάνα γη, θρέφει, προστατεύει και φροντίζει. Όταν χάνει το παιδί της, κάνει τα πάντα να το βρει και εφόσον δεν τα καταφέρνει πέφτει σε μια βαθιά θλίψη. Μαζί της μαραίνεται και καθετί στη γη. Δεν βλασταίνει τίποτα πια. Βλέπουμε, πώς μια μητέρα αντιμετωπίζει την απώλεια του παιδιού της και καταλαβαίνουμε ότι ακόμη και αν πρόκειται για μια θεά, αυτό την επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό και την οδηγεί στην οδύνη.

Απ’ την άλλη όμως, η σχέση αυτή μητέρας και κόρης είναι μια σχέση εξάρτησης, που από ένα σημείο και μετά θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως αρνητική. Διότι, βλέπουμε τη Δήμητρα να θέλει να χειραγωγήσει, τελικά, την Περσεφόνη και να προσπαθεί να τη φέρει πίσω, αγνοώντας για το τι θέλει η κόρη της. Θα λέγαμε, δηλαδή, ότι είναι η μητέρα εκείνη που ελέγχει, καταπιέζει και αρνείται να κόψει τον ομφάλιο λώρο. Βλέπουμε, εν τέλει, δυο διαφορετικές όψεις της μητρικής αγάπης.

Όμως, και η μορφή της Περσεφόνης είναι δισυπόστατη: είναι η νέα κόρη, που περπατά ανέμελη στα λιβάδια –και συμβολίζει τη χαρά της ζωής και την ανεμελιά της νιότης- αλλά είναι και η βασίλισσα του Άδη, υπεύθυνη για τη μετάβαση των ψυχών από τη ζωή στο θάνατο.


"At the First Touch of Winter, Summer Fades Away" του Valentine Cameron Prinsep

Επίσης, η Περσεφόνη έξι μήνες είναι στον Κάτω Κόσμο και τους επόμενους έξι ανεβαίνει στον επάνω και αυτό συνεχίζεται σε μια κυκλική πορεία που επαναλαμβάνεται. Θα  μπορούσαμε να πούμε, ότι υπάρχει μια έννοια της μετενσάρκωσης εδώ. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας, άλλωστε, πίστευαν στην έννοια της μετενσάρκωσης. Ο Πυθαγόρας, όχι μόνο τη δεχόταν, αλλά και τη δίδασκε στους μαθητές του. Δίδασκε ότι η ψυχή ενσαρκωνόταν στον υλικό κόσμο για να αποκτήσει νέες εμπειρίες και να απαλλάξει τον εαυτό της από τα λάθη των προηγούμενων ζωών.

Με μια πιο ενδοσκοπική ματιά, βλέπουμε, πως η Περσεφόνη πηγαίνοντας στον Άδη καλείται να αντιμετωπίσει το σκοτάδι μέσα της και να βρει τον τρόπο να επιστρέψει. Έτσι και ο άνθρωπος που βυθίζεται στο δικό του σκοτάδι, ανακαλύπτει ότι ο πόνος δεν είναι μάταιος, αλλά είναι ο δρόμος που τον οδηγεί στο εσωτερικό του ταξίδι μεταμόρφωσης με προορισμό την άνθιση. Όπως η Δήμητρα θρήνησε την απώλεια της κόρης της και μετά βρήκε τη δύναμή της, η οποία ήταν μια δύναμη αλλαγής, έτσι και εμείς θα πρέπει στη ζωή μας αντιμετωπίζουμε την οποιαδήποτε απώλεια.

Ένα ακόμη σημαντικό σημείο, στο όποιο θα ήθελα να σταθώ, είναι η έννοια του θανάτου και ο βασιλιάς του Κάτω Κόσμου. Ο Πλούτωνας παρουσιάζεται ερωτευμένος, μια έκφραση ενός καθαρά θετικού και εύφορου συναισθήματος. Η πίστη πως στο βασίλειο των νεκρών μπορεί κάποιος να αγαπήσει και να γεμίσει την καρδιά του με γόνιμα συναισθήματα, μας αφήνει μια αίσθηση διόλου αρνητική για την άλλη ζωή. Εφόσον ο βασιλιάς του Άδη αγάπησε την Περσεφόνη, μπορούμε να πιθανολογήσουμε ότι δεν είναι ένας τόσο σκληρός τόπος όσο πιστεύαμε. Και αυτό φυτεύει στις ψυχές μας μια αισιοδοξία.

Τελικά, μπορεί οι μύθοι που είχαν δημιουργηθεί στην αρχαιότητα, να μοιάζουνε μακρινοί και κάποιες φορές ακραίοι, αλλά αν κοιτάξουμε μέσα τους θα διακρίνουμε σοφία, η οποία δεν έχει αλλάξει, ακόμη και στις μέρες μας. Η μελέτη τους μας προσφέρει πολλές χρήσιμες γνώσεις και μπορεί να μας βοηθήσει να εμβαθύνουμε στον εαυτό μας και στην εικόνα που έχουμε για τον κόσμο γύρω μας. Είναι μια υπενθύμιση: ακόμη και μετά από τόσους αιώνες, οι άνθρωποι έχουν αλλάξει, αλλά πάντα τους προβληματίζουν τα ίδια πράγματα.